Τα μαστιχόδεντρα και η υπερπολύτιμη ρητίνη τους, το μαστίχι, ορίζουν εδώ και αιώνες τη Νότια Χίο. Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν ευδοκιμούν αυτά τα δέντρα κι όσοι έτυχε ή επέλεξαν να ζουν μαζί τους, δεν μπορούσαν παρά να εκτιμήσουν τη γενναιοδωρία της φύσης και να την εκμεταλλευτούν.
Τα περίφημα μαστιχοχώρια της Χίου, που είναι οχυρωμένα σε κάστρα, αποτελούν σπουδή στην οχυρωματική αρχιτεκτονική που δημιούργησαν με την επανακατάληψη της Χίου οι Γενουάτες, τον 14ο αιώνα.
Έργα όλα ενός θαυμαστού αμυντικού σχεδιασμού και δικτύου επικοινωνίας, από την εποχή που οι Giustiniani ανέλαβαν την εκμετάλλευση του νησιού και φρόντισαν πρώτα απ΄ όλα να προστατεύσουν καλλιέργεια και καλλιεργητές. Έφτιαξαν χωριά – κάστρα, αθέατα από τη θάλασσα, περιτειχισμένα από τους εξωτερικούς τοίχους των ίδιων των σπιτιών.
Χωριά-λαβυρίνθους, με σπίτια που επικοινωνούσαν από τις ταράτσες, κτισμένα σε συμπαγή παράταξη γύρω από έναν πανύψηλο πύργο και γειτονιές – ζώνες αναχαίτισης κυρίως των πειρατών.
Η «Βέσσα» της Χίου βρίσκεται 20 χιλιόμετρα νότια του νησιού. Το χωριό αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός από τα μεσαιωνικά καστροχώρια της Χίου και δημιουργήθηκε με την συνένωση τριών μικρότερων οικισμών. Ημιορεινό χωριό που εκτείνεται σε μια μεγάλη κοιλάδα περιστοιχισμένη από βουνά. Η πύλη του καστροχωριού είναι καλά διατηρημένη, ενώ η σφιχτή ρυμοτομία και τα ψηλά στενομέτωπα κτίριά του θυμίζουν πύργους.
Κυδιάντα, Χίου. Ο τόπος και η μνήμη που δεν ηττήθηκε στο χρόνο.
Το ερειπωμένο χωριό της Κυδιάντας περικλείεται στο τρίγωνο των χωριών «Λαγκάδα» – «Συκιάδα» – «Πιτυός».
Η Κυδιάντα είναι κτισμένη ανάμεσα σε πλαγιές βουνών, αόρατη από τη θάλασσα και τα μάτια των θαλασσινών ληστών.
Τα μεσαιωνικά χρόνια, πιθανότατα αποτέλεσε το μεγαλύτερο οικισμό της ευρύτερης περιοχής. Στην επανάσταση του 1822, η Κυδιάντα ήταν από τα λίγα χωριά που άφοβα ενστερνίστηκε το κάλεσμα της λευτεριάς, γι΄ αυτό και καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους ως αντίποινα.
Το 1834 η Κυδιάντα μαζί με τη Λαγκάδα συστάθηκαν ως κοινότητα, ενώ το 1881 ο καταστροφικός σεισμός της Χίου, υπήρξε η αιτία της δημιουργίας του χωριού της Συκιάδας, από μεγάλο αριθμό κατοίκων της Κυδιάντας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι ασχολούμενοι με τη θάλασσα, άρχιζαν να κτίζουν τα σπίτια τους στον κόλπο της »κολοκυθιάς’.
Οι κάτοικοι της Κυδιάντας υπήρξαν οι πρωτοπόροι της Χιώτικης Ναυτιλίας, αλλά στην κατοχή το χωριό έγινε βάση της εθνικής αντίστασης στη Χίο.
Μετά την απελευθέρωση, ο νέος καταστροφικός σεισμός του 1949 και η προσχώρηση σημαντικού μέρους των κατοίκων του χωριού στο Λαϊκό Κίνημα, υπήρξαν τα κύρια αιτία διώξεων και εγκατάλειψης της Κυδιάντας, που οδηγήθηκε στην ερήμωση.
Το 1948 ήταν η τελευταία χρονιά που λειτούργησε το σχολείο του χωριού. Σήμερα τα μόνα κτίσματα που αντιστέκονται στη φθορά του χρόνου είναι οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννου και της Αγίας Αναστασίας. Η Κυδιάντα «ζωντανεύει» δύο φορές το χρόνο με δύο εκδηλώσεις.
Η πρώτη είναι αφιερωμένη στην τιμή και μνήμη ίδρυσης της ΕΠΟΝ. Η δεύτερη πραγματοποιείται από τους απογόνους των Κυδιαντούσων, κάθε Μεγάλη Παρασκευή, όπου προσέρχονται σαν ταπεινοί προσκυνητές για να τιμήσουν τη μνήμη της εγκαταλελειμμένης κοιτίδας τους.
Τα βίντεο του άρθρου αποτελούν αποσπάσματα του κινηματογραφικού αφιερώματος του Γιάννη Ζαφείρη, σκηνοθέτη και καλλιτεχνικού διευθυντή του Δη.Πε.Θε. Βορείου Αιγαίου. Σχολιασμός αφιερώματος: Μιχάλης Γ. Καριάμης. Δημιουργία κινηματογραφικού αφιερώματος: Γιάννης Ζαφείρης Παραγωγή: Δη.Πε.Θε. Βορείου Αιγαίου – Γιάννης Ζαφείρης
