«Οι κραυγές των θυμάτων ακόμη ακούγονται». Το χωριό που ερημώθηκε στις ταραχές του ΄64, μετά από ενέδρα Τουρκοκυπρίων (βίντεο)

Μόλις μισό χιλιόμετρο έξω από το χωριό Ποταμιά, βρίσκεται ερειπωμένος ο μικρός οικισμός του Αγίου Σωζόμενου.

Τα λιγοστά μισογκρεμισμένα σπίτια, μία παλιά εκκλησία από τον 15^ο αιώνα, ένα δημοτικό σχολείο και ένα εκκλησάκι λαξευμένο σε βράχο στην κορυφή του λόφου του χωριού, είναι ό,τι απέμεινε μετά την εγκατάλειψή του το 1974.
Ο Άγιος Σωζόμενος από τότε προσελκύει το ενδιαφέρον τουριστών αλλά και των φωτογράφων και σκηνοθετών.

Για το χωριό υπάρχουν λίγες πληροφορίες.
Ωστόσο, τα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Μάμαντος χρονολογούνται γύρω στον 15^ο αιώνα και αυτό μαρτυρεί κάποια πρώτα δείγματα ζωής στον χώρο.
Αυτό που είναι γνωστό είναι πως, από το 1800 το χωριό ήταν μεικτό ενώ ως το 1830, οι Τουρκοκύπριοι υπερτερούσαν των Ελληνοκυπρίων.
Το 1958, οι πρώτοι έδωσαν στο χωριό το όνομα «Αρπαλίκ» που σημαίνει «τόπος κριθαριού».

Ό,τι απέμεινε από το Τουρκικό δημοτικό σχολείο ή «Μεκτέπι» όπως ονομάζεται με τις τρύπες από τις σφαίρες των μαχών του 1974

Η ερήμωση

Τον Φεβρουάριο του 1964, μέσα στο κλίμα των δικοινοτικών ταραχών, μία ενέδρα ήταν η αφορμή για να εγκαταλείψουν οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι το χωριό και να ερημωθεί για πρώτη φορά.
Το περιοδικό TIME, έγραφε στις 14 Φεβρουαρίου 1964:
Εφτά Ελληνοκύπριοι επιβαίνοντες σε ένα Land Rover πλησίασαν το χωριό. Οι Έλληνες είπαν

Γυναίκες και παιδιά την ώρα που εκκενώνουν το χωριό

πως ήθελαν να ξεκινήσουν μια τουρπίνα νερού που εξυπηρετεί ένα χωριό εκεί δίπλα και τους έστησαν ενέδρα οι Τουρκοκύπριοι. Οι δε Τουρκοκύπριοι είπαν πως οι επιβαίνοντες στο Land Rover Ελληνοκύπριοι άνοιξαν πυρ εναντίον Τουρκοκύπριων βοσκών. Όπως και αν ξεκίνησε η “φάση” το αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν δύο Ελληνοκύπριοι στο Land Rover και να πληγωθούν άλλοι δύο πριν καταφέρουν να απομακρυνθούν από το χωριό.

Δεν άργησαν όμως να επιστρέψουν αυτή τη φορά με ενισχύσεις από τα γύρω χωριά. Περικύκλωσαν το χωριό και έγινε μάχη με αρκετές απώλειες και από τις δύο πλευρές.
Μετά τη μάχη και την άφιξη ειρηνευτών έφτασαν στο χωριό 50 οπλισμένοι Τουρκοκύπριοι οι οποίοι μετέφεραν τους κατοίκους του χωριού στη Λουρουτζίνα και από τότε το χωριό είναι εγκαταλειμμένο.

Η εφημερίδα Χαραυγή σε άρθρο της την επόμενη μέρα, έκανε λόγο για περισσότερους νεκρούς Ελληνοκύπριους απ’ ότι Τουρκοκύπριους.
Οι λιγοστοί Ελληνοκύπριοι που παρέμειναν στο χωριό, το εγκατέλειψαν το 1974, μετά από τις σφοδρές μάχες μεταξύ Ελλήνων-Τούρκων κατά την τουρκική εισβολή.

Οι λαϊκοί θρύλοι λένε, πως αν το επισκεφθείς νύχτα θα ακούσεις τις κραυγές των θυμάτων και των δύο περιόδων.

Η ονομασία

Πήρε το όνομά του από τον Όσιο Σωζόμενο, για τον οποίο τα στοιχεία είναι συγκεχυμένα. Κάποιοι υποστηρίζουν πως ήταν ένας από τους Αλαμάνους ασκητές που έφτασαν στο νησί και ασκήτεψε.
Άλλοι λένε πως κατάγεται από το Ριζοκάρπασο της Κύπρου.
Στο χωριό ωστόσο, υπάρχει ένα μικρό εκκλησάκι λαξευμένο σε βράχο το οποίο ήταν το ερημητήριο του Αγίου.

Η φήμη του Αγίου εξαπλώθηκε σε όλη την Κύπρο, αφού μέσα από τη σκληρή ασκητική ζωή, λένε πως απέκτησε τέτοιες ικανότητες που γιάτρευε όσους τον επισκέπτονταν.
Το ασκητήριό του έχει μετατραπεί σε εκκλησάκι.
Οι τοιχογραφίες μέσα χρονολογούνται γύρω στον 11^ο-16^ο αιώνα μ.Χ. όμως οι περισσότερες έχουν καταστραφεί.
Χαρακτηριστικό είναι η απουσία των προσώπων των Αγίων από τις τοιχογραφίες, που αφαιρέθηκαν ή από τους Τούρκους κάτοικους του χωριού ή από Τούρκους στρατιώτες.

Τα πρόσωπα των Αγίων που λείπουν από τις τοιχογραφίες και ο τάφος του Οσίου που έσκαψε μόνος του

Το 1987, ο Πανίκος Χρυσάνθου πρόβαλε το ντοκιμαντέρ “A detail in Cyprus”, όπου Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι του χωριού μοιράζονται τις προσωπικές τους ιστορίες από την εποχή του πολέμου.