Το όνομά του συνδέθηκε με την άτεγκτη στάση απέναντι στην εξέγερση των Κυπρίων για ένωση, τον απαγχονισμό των Δημητρίου-Καραολή, τα «κέρφιου» καθώς και τις «χαμένες ευκαιρίες» για επίλυση του κυπριακού, όταν οι συνομιλίες με τον Μακάριο «ναυάγησαν».
Στις 3 Οκτωβρίου το 1955, ο στρατάρχης Σερ Τζον Χάρτινγκ, ορίστηκε Κυβερνήτης της Κύπρου, στη θέση του Ρόμπερτ Αρμιτέιτζ με διευρυμένες πολιτικές και στρατιωτικές εξουσίες. Ο νέος Κυβερνήτης πέρα από την πολιτική διοίκηση αναλάμβανε και αρχηγός των στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί.
Η εντολή που είχε ήταν να βρει πολιτική λύση και να διαλύσει την ΕΟΚΑ.
Υπήρξε ένας από τους πιο σκληρούς κυβερνήτες και αφιέρωσε τα δύο χρόνια που παρέμεινε στο νησί στον αγώνα του να καταστείλει τον αγώνα της ΕΟΚΑ με κάθε δυνατό τρόπο.
Δεν δίσταζε να κλείνει σχολεία και να φυλακίζει κόσμο είτε χωρίς δίκη είτε με στημένες δίκες.
Είχε επικηρύξει τον Γρίβα για το ποσό των 10,000 λιρών και το 1956 είχε ζητήσει από τους αγωνιστές να παραδοθούν. Ωστόσο, κάθε φορά η ΕΟΚΑ έβρισκε τρόπους να ξεφτιλίζει τον ίδιο και τη βρετανική αυτοκρατορία.
Ολόκληρο το όνομά του ήταν Allan Francis Harding, ενώ υιοθέτησε το John μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Γεννήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1896 στο South Petherton του Somerset και εκπαιδεύτηκε στο Ilminster Grammar School και το King’s College του Λονδίνου.
Έως το 1914 εργαζόταν στο βρετανικό δημόσιο όταν εντάχθηκε στο 11ο Τάγμα του Συντάγματος του Λονδίνου. Από εκείνη τη στιγμή ο Τζον Χάρτινγκ αφιέρωσε τη ζωή του στον στρατό.
Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εντάχθηκε στο Σώμα των Πυροβολητών, πολέμησε στη Καλλίπολη τον Αύγουστο του ’15 και στις 22 Μαρτίου 1917 ανέλαβε υπηρεσία στο Somerset Light Infantry.
Το 1921 μετατέθηκε στην Ινδία και προήχθη σε «Captain», το 1938 έφτασε τον βαθμό του συνταγματάρχη και μέχρι το 1946 είχε φθάσει στο βαθμό του αντιστρατήγου.
Η σφαγή των Μάου Μάου
Οι εξεγερμένοι Κενυάτες το 1952 ξεκίνησαν το δικό τους αγώνα ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία.
Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων οι συλληφθέντες αφρικανοί βασανίστηκαν με τον χειρότερο τρόπο.
Σήμερα κάνουν λόγο για βιασμούς, ευνουχισμούς, άγριους ξυλοδαρμούς και ψυχολογικό πόλεμο.
Η σύγκρουση των Κικούγιου με τους λευκούς έποικους και τις βρετανικές αρχές, ήταν μία από τις πιο αιματηρές συγκρούσεις στην ιστορία της βρετανικής αυτοκρατορίας. Ο Χάρτινγκ έφτασε στην Κένυα ακριβώς το 1952 όταν ξεκίνησε η εξέγερση και κατηύθυνε την καταστολή τους. Έμεινε γνωστός ως ο «εξολοθρευτής των Μάου-Μάου».
Η συνέντευξη για την Κύπρο
Μόλις έφτασε στην Κύπρο ο Χάρτινγκ, έδωσε μία συνέντευξη για τις προθέσεις του στο νησί. Βέβαια πουθενά δεν ανέφερε, τις αυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησής του.
«Πιστεύοντας, πως ο πιο σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει να σημειωθεί έχοντας στον νου μας το μέλλον της Κύπρου, είναι το γεγονός πως αυτή καταλαμβάνει μια πολύ στρατηγική θέση, όχι μόνο σε σχέση με τη Βρετανική στρατιωτική προσπάθεια στη Μέση Ανατολή αλλά επίσης σε σχέση με τη θέση της στην πτέρυγα του ΝΑΤΟ κοντά στις τουρκικές ακτές και σχετικά με την ευρύτερη περιοχή.
Η παρούσα κατάσταση σε σχέση με τη συνταγματική της πλευρά είναι πως η δοκιμαστική κυβέρνηση έχει προσφέρει στον λαό της Κύπρου ένα φιλελεύθερο σύνταγμα το οποίο αν αποδεχτούν και εφαρμοστεί θα προσδώσει στη ζωή τους βαθμό αυτοκυβέρνησης. Εάν οι ηγέτες της δημόσιας γνώμης στην Κύπρο ή ένα τμήμα της κοινότητας παρουσιαστούν και συνεργαστούν με την κυβέρνηση στην πλαισίωση ενός συντάγματος, τότε εγώ και οι αξιωματούχοι μου είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε να εργαζόμαστε πάνω σε αυτό αμέσως».
Το απόσπασμα που ακολουθεί δημοσιεύθημε το 2005 στα ΤΑ ΝΕΑ.gr του Γιώργου Γεωργή επίκουρος καθηγητής της Νεώτερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Ο τιτλος ήταν: H ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΟΥ 1956
Το διάγραμμα λύσης
O νέος Κυβερνήτης ανέλαβε καθήκοντα στις 3 Οκτωβρίου και την επομένη άρχισε συνομιλίες με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Ο πρώτος κύκλος των διερευνητικών συνομιλιών περιέλαβε τρεις συναντήσεις στις 4, 7 και 11 Οκτωβρίου. Το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε μια ακόμη συνάντηση, κατά την οποία αποφασίστηκε οι επαφές και οι συνομιλίες να συνεχιστούν από τους αντιπροσώπους του Κυβερνήτη και του Αρχιεπισκόπου, Τζων Ρενταγουαίη και Νίκο Κρανιδιώτη. Ακολούθησε ένας ακόμη κύκλος συνομιλιών Μακαρίου – Χάρτινγκ τον Ιανουάριο του 1956 ενώ στο μεταξύ είχε αναπτυχθεί έντονη διπλωματική δραστηριότητα ανάμεσα στο Λονδίνο και την Αθήνα. Με τη λήξη το συνομιλιών ο Κυβερνήτης υπέβαλε διάγραμμα λύσης, που έμεινε γνωστό ως Προτάσεις ή Σχέδιο Χάρτινγκ, το οποίο αργότερα θεωρήθηκε ως η μόνη ή ως η σημαντικότερη χαμένη ευκαιρία στην ιστορία του Κυπριακού.
Το σχέδιο Χάρτινγκ προέβλεπε ουσιαστικά καθεστώς αποικίας του στέμματος με ευρεία αυτοδιοίκηση. Βασικός άξονας του σχεδίου ήταν η παραχώρηση Συντάγματος, η αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης με προϋπόθεση την άσκησή του ύστερα από συμφωνημένο χρονικό διάστημα. Ύστερα δηλαδή από ένα δεκαετές μεταβατικό στάδιο αυτοκυβέρνησης, το οποίο μπορούσε να περιορισθεί στα επτά χρόνια.
Ο χρόνος άσκησης του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης παρέμενε όμως υπό αίρεση, με τη συνάρτησή του από μία σειρά γεωπολιτικούς και διεθνείς παράγοντες όπως ήταν η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο ακόμη και στη Μέση Ανατολή, τα συμφέροντα της Βρετανίας και των συμμάχων της και με τη σύνδεσή του με διεθνείς και διμερείς συνθήκες, όπως ήταν η Συνθήκη της Λωζάννης και αυτή ακόμη η αγγλοτουρκική σύμβαση του 1878. Έθετε επίσης ως προϋπόθεση για την αυτοδιάθεση την ικανοποιητική λειτουργία του Συντάγματος της αυτοκυβέρνησης. H αυτοκυβέρνηση θα στηριζόταν νομικά σ’ ένα φιλελεύθερο Σύνταγμα που θα ετοίμαζε Άγγλος συνταγματολόγος. Οι προτάσεις προνοούσαν την εγκαθίδρυση ενός εξαρτημένου καθεστώτος στον τύπο της Προεδρικής Δημοκρατίας, στο οποίο τον ρόλο του Προέδρου επιφύλασσαν στον Άγγλο Κυβερνήτη. Θα υπήρχε Βουλή με αναλογική αντιπροσώπευση και υπουργικό συμβούλιο με Ελληνοκύπριο πρωθυπουργό και έναν Τουρκοκύπριο υπουργό αρμόδιο για τις υποθέσεις της μουσουλμανικής μειονότητας. Το υπουργικό συμβούλιο θα ήταν εννεαμελές και ο πρωθυπουργός θα υποδεικνυόταν από τη Βουλή με συναίνεση του Κυβερνήτη. Ο τελευταίος θα ήταν ρυθμιστής του πολιτεύματος και φορέας ευρείας εκτελεστικής εξουσίας. Ο Μακάριος έτεινε προς την αποδοχή των προτάσεων και τη στάση του στήριζε η νέα ελληνική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Τα Χριστούγεννα του 1955 στο ενδιάμεσο των συνομιλιών είχε φθάσει στη Λευκωσία ο διευθυντής του διπλωματικού γραφείου του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών για ενημέρωση και στήριξη των συνομιλιών. Αντίθετος με την αποδοχή των προτάσεων ήταν ο αρχηγός της ΕΟΚΑ Γεώργιος Γρίβας-Διγενής και οι μαχητικοί εθνικιστικοί κύκλοι της Μητρόπολης Κερύνειας. Ο Γρίβας είχε αμφιβολίες και θεωρούσε τις προτάσεις Χάρτινγκ ως αγγλική παγίδα. Αντιμετώπιζε κάθε συμβιβασμό και λύση εκτός της ένωσης ως προδοσία.
Θέμα αμνηστίας
O Μακάριος ζητούσε επίμονα διευκρινίσεις για τις αγγλικές προθέσεις και απαίτησε διάφορες βελτιώσεις, τις οποίες ο Κυβερνήτης δεν απέρριψε. H βασικότερη διαφωνία εστιάστηκε στο θέμα της αμνηστίας των μελών της ΕΟΚΑ και ιδιαίτερα όσων βαρύνονταν με διάφορες κατηγορίες για ουσιαστικές ενέργειες και παράβαση των εκτάκτων αντιτρομοκρατικών νόμων. Ο Μακάριος απαιτούσε άμεση αμνηστία ενώ ο Κυβερνήτης αντιπρότεινε μερική και σταδιακή αμνηστία, χωρίς να αποκλείει και την προσαγωγή σε δίκη όσων βαρύνονταν με βαριές κατηγορίες. Μετά τις παρασκηνιακές συμφωνίες και συναινέσεις, καταγράφηκαν οι θέσεις των δύο πλευρών η αγγλική κυβέρνηση πρότεινε να δοθούν στη δημοσιότητα δύο κείμενα με τη μορφή επιστολών, το ένα με την υπογραφή του Κυβερνήτη και το άλλο με εκείνη του Μακαρίου και στη συνέχεια να αρχίσουν οι διαδικασίες για τη διαμόρφωση ενός νέου καθεστώτος. Τα προσχέδια των επιστολών διαβιβάστηκαν στον Μακάριο στις 28 Ιανουαρίου 1956. Το πρώτο ανέφερε: «H Κυβέρνησις της Αυτής Μεγαλειότητος μετέχει των αρχών, αίτινες ενσωματώθησαν εις τον Καταστατικόν Χάρτην των Ηνωμένων Εθνών, τον Χάρτην του Πότομακ και τον Χάρτην του Ειρηνικού, τους οποίους έχει προσυπογράψει. Δεν είναι, όθεν, θέσις της Βρεττανικής Κυβερνήσεως ότι η αρχή της αυτοδιαθέσεως ουδέποτε δύναται να εφαρμοσθή εις την Κύπρον. H άποψίς της είναι ότι τώρα η αρχή αυτή δεν είναι πρότασις δυναμένη να εφαρμοσθή, ένεκεν της παρούσης καταστάσεως εις την Ανατολικήν Μεσόγειον. H Κυβέρνησις της Αυτής Μεγαλειότητος έχει τώρα προσφέρει μέτρα ευρείας αυτοκυβερνήσεως. Εάν ο Κυπριακός λαός συμμετάσχη εις την συνταγματική εξέλιξιν, η Κυβέρνησις της Αυτής Μεγαλειότητος προτίθεται να εργασθή διά μίαν τελικήν λύσιν, η οποία θα ικανοποίη τους πόθους του Κυπριακού λαού, θα συνάδη προς τα στρατηγικά συμφέροντα της Κυβερνήσεως της Αυτής Μεγαλειότητος και των συμμάχων της και θα λαμβάνη υπ’ όψιν τας υπάρχουσας συμμαχίας εις τας οποίας μετέχει η Κυβέρνησις της Αυτής Μεγαλειότητος. H Κυβέρνησις της Αυτής Μεγαλειότητος θα είναι διατεθειμένη να συζητήση το μέλλον της Νήσου μετ’ αντιπροσώπων του Κυπριακού λαού, όταν η αυτοκυβέρνησις αποδειχθεί ικανή να διασφαλίση τα συμφέροντα όλων των τμημάτων της κοινότητος».
H επιστολή που διαβιβάστηκε από τον σερ Τζων Χάρτινγκ στον Μακάριο προς υπογραφή, ήταν σχετικά συντομότερη και πιο περιεκτική:
«H Αυτού Μακαριότης ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κ. Μακάριος, λαβών γνώσιν της δηλώσεως της Κυβερνήσεως της Αυτής Μεγαλειότητος περί του μέλλοντος της Κύπρου, εδήλωσε προς τον Κυβερνήτην, ότι ευρίσκει την δήλωσιν ταύτην αποδεκτήν ως βάσιν επί της οποίας θα συνεργασθή μετά της Κυβερνήσεως Κύπρου εις την εισαγωγήν συντάγματος και την ανάπτυξιν αυτοκυβερνήσεως, και ότι θα συμβουλεύση τους συμπατριώτας του να πράξουν το ίδιον. H Αυτού Μακαριότης εδήλωσε περαιτέρω προς τον Κυβερνήτην, ότι συμφωνεί, ότι η επεξεργασία συντάγματος και η ανάπτυξις αυτοκυβερνήσεως δεν δύναται να προχωρήσουν εντός ατμοσφαίρας βίας και ανταραχής. Όθεν διεβεβαίωσεν την Αυτού Εξοχότητα ότι θα χρησιμοποιήση όλην την επιρροήν του διά να τεθή τέρμα εις πράξεις βίας και ανομίας εις τρόπον ώστε η εισαγωγή της συνταγματικής Κυβερνήσεως να δύναται να πραγματοποιηθεί κανονικώς».
H διακοπή των συνομιλιών
Παρ’ όλο που ο Μακάριος μετά τη λήψη των δύο κειμένων ζήτησε περαιτέρω διευκρινίσεις για διάφορα θέματα όπως για το περιεχόμενο του όρου «ευρείας εκτάσεως αυτοκυβέρνησις» τις αρμοδιότητες του Κυβερνήτη, τη διαδικασία λύσης πιθανής συνταγματικής διαφωνίας ανάμεσα στα θεσμικά όργανα του νέου καθεστώτος και άλλα, διαβίβασε στον Κυβερνήτη την πρόθεσή του για υπό όρους αποδοχή των προτάσεών του. Για τον τελικό διακανονισμό έφθασε στην Κύπρο ο υπουργός αποικιών Άλαν Λένοξ Μπόυντ. Την ώρα της συνάντησης του Άγγλου υπουργού με τον Αρχιεπίσκοπο στη Λευκωσία, η πόλη συγκλονίσθηκε από τις διαδοχικές εκρήξεις 19 βομβών που τοποθετήθηκαν με εντολή του Γρίβα. Ο Μακάριος παρά το βαρύ κλίμα ζήτησε από τον Άγγλο υπουργό κάποιες διευκρινίσεις, αλλά εκείνος εκνευρισμένος από την ενέργεια της ΕΟΚΑ προτίμησε τη διακοπή των συνομιλιών του από την Κύπρο.
Αναχώρησε από τον χώρο των συνομιλιών ευχόμενος στον Μακάριο «Ο Θεός ας σώζει τον λαό σου».
Ο Γιώργος Γεωργής είναι επίκουρος καθηγητής της Νεώτερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Οι συλλήψεις 135 μελών του ΑΚΕΛ από τον Κυβερνήτη Χάρτινγκ, που τους έβαλε στη φυλακή για τέσσερα χρόνια. Τους κατηγόρησε για βία και τρομοκρατία
