Την περίοδο που ο ελληνικός στρατός, κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, προήλαυνε στο μέτωπο της Μακεδονίας και της Ηπείρου, ο ελληνικός στόλος κυριαρχούσε στη θάλασσα του Αιγαίου. Τα ελληνικά πολεμικά πλοία με επικεφαλής το θωρακισμένο καταδρομικό «Αβέρωφ», ένα υπερόπλο της εποχής, απέκλεισαν τον τουρκικό στόλο στα Δαρδανέλια και κατέστησαν αδύνατη τη μεταφορά οθωμανικών δυνάμεων από το ασιατικό στο ευρωπαϊκό έδαφος, μέσω θαλάσσης.
Παράλληλα, το ένα μετά το άλλο απελευθερώθηκαν τα νησιά του Αιγαίου, εκτός από τα Δωδεκάνησα που βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή.
Ο τουρκικός στόλος εξήλθε των Στενών των Δαρδανελίων και αναμετρήθηκε με τον ελληνικό στις 3 Δεκεμβρίου 1912 στην περίφημη ναυμαχία της Έλλης.
Ηττήθηκε ωστόσο και αναγκάστηκε να καταφύγει εκ νέου στα Στενά.
Τον επόμενο μήνα τα τουρκικά πλοία δεν έμειναν ανενεργά, αλλά παρενοχλούσαν τα περιπολούντα στην περιοχή, ελληνικά αντιτορπιλικά.
Τη νύχτα της 1ης προς 2ας Ιανουαρίου 1913 το τουρκικό καταδρομικό «Χαμηδιέ» προσέβαλε αιφνιδιαστικά το εύδρομο «Μακεδονία» στο λιμάνι της Σύρου.
Το τουρκικό πολεμικό είχε διαφύγει της προσοχής των Ελλήνων κατά την έξοδό του από τα Στενά. Σκοπός του ήταν να παρασύρει τον ελληνικό στόλο που ελλιμενιζόταν στη Λήμνο σε ένα «κυνηγητό». Έτσι, ο τουρκικός στόλος ανενόχλητος θα επιχειρούσε την ανακατάληψη των νησιών του Αιγαίου.
Ο αρχηγός του ελληνικού στόλου όμως, ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης δεν έπεσε στην παγίδα των Τούρκων. Αρνήθηκε μάλιστα να εκτελέσει την εντολή της κυβέρνησης για καταδίωξη του «Χαμηδιέ».
Διαβάστε ακόμα: «Ο στόλος περιπολεί διαρκώς περί τα Δαρδανέλλια αναμένων ματαίως την έξοδον του εχθρού». Η αναφορά του ναύαρχου Κουντουριώτη, που απελευθέρωσε 4 νησιά σε 48 ώρες
Το πρωί της 5ης Ιανουαρίου, θεωρώντας ότι τα περισσότερα ελληνικά πλοία καταδίωκαν το «Χαμηδιέ», ο τουρκικός στόλος εξήλθε των Στενών με κατεύθυνση τη Λήμνο. Τον αποτελούσαν το καταδρομικό «Μετζητιέ», τα θωρηκτά «Χαϊρεδίν Βαρβαρόσα», «Τουργούτ Ρέις», «Μεσουδιέ» και πέντε αντιτορπιλικά. Για να τονωθεί μάλιστα το ηθικό των τουρκικών πληρωμάτων, στο «Βαρβαρόσα» είχε υψωθεί η σημαία του Βαρβαρόσα, διάσημου Τούρκου ναυάρχου του 16ου αιώνα.
Το ελληνικό ανιχνευτικό «Λέων» ενημέρωσε τον Κουντουριώτη για τις κινήσεις του οθωμανικού στόλου. Ο ελληνικός στόλος με το «Αβέρωφ», τα θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσες», «Ψαρά» και επτά αντιτορπιλικά, απέπλευσε από το λιμάνι του Μούδρου προς συνάντηση του εχθρού.
Οι δύο αντίπαλοι απέκτησαν οπτική επαφή στις 10.20. Αμέσως έκαναν μια σειρά ελιγμών προκειμένου να αποκτήσουν πλεονεκτικότερες θέσεις.
Στις 11.35 ο τουρκικός στόλος, άνοιξε πυρ, με κύριο στόχο το «Αβέρωφ». Τα τουρκικά πυρά ήταν άστοχα.
Τα ελληνικά πλοία άνοιξαν πυρ λίγα λεπτά μετά. Πολύ γρήγορα το «Μετζητιέ» και τα τουρκικά αντιτορπιλικά εγκατέλειψαν τη ναυμαχία και κατευθύνθηκαν στα Στενά.
Εν τω μεταξύ, ένα εκρηκτικό βλήμα από το «Ύδρα» ή το «Ψαρά» κατέστρεψε το κεντρικό πυροβολείο του «Μεσουδιέ».
Η φωτιά που εκδηλώθηκε ανάγκασε το τουρκικό θωρηκτό να εγκαταλείψει και αυτό με τη σειρά του τη ναυμαχία.
Το «Βαρβαρόσα» τέθηκε στο στόχαστρο των πυροβόλων του «Αβέρωφ» και υπέστη σοβαρές ζημιές. Μια οβίδα μάλιστα του ελληνικού καταδρομικού έκοψε τον κεντρικό ιστό που ήταν ανηρτημένη η σημαία του Βαρβαρόσα, καταρρακώνοντας το ηθικό του πληρώματος.
Σύντομα και αυτό το τουρκικό πλοίο ανέκρουσε πρύμναν για τα Στενά. Στη συνέχεια το «Αβέρωφ» έπληξε και το «Τουργούτ Ρέις».
Επανεμφανίστηκε όμως το «λαβωμένο» «Μεσουδιέ» και άρχισε να βάλλει κατά του ελληνικού καταδρομικού.
Μια οβίδα 28 mm έπληξε το θεραπευτήριο του «Αβέρωφ» προκαλώντας μικρής έκτασης πυρκαγιά.
Τελικά, οι δύο αντίπαλοι έπαυσαν πυρ όταν τα τουρκικά πλοία τέθηκαν στην ασφάλεια των επάκτιων πυροβολείων των Στενών.
Η ναυμαχία κατέδειξε τόσο την αποτελεσματικότητα των πυρών του ελληνικού στόλου όσο και την ανωτερότητα του «Αβέρωφ» έναντι των αντίστοιχων τουρκικών πλοίων.
Η διορατικότητα του Κουντουριώτη, το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και η τόλμη των Ελλήνων ναυτών αποτέλεσαν τα εχέγγυα για την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο.
Νίκος Γιαννόπουλος – ιστορικός
