H τελευταία φωτογραφία του Λένιν δείχνει τον ηγέτη της Οκτωβριανής Επανάστασης σε μια αναπηρική καρέκλα, εμφανώς καταβεβλημένο μετά από τα τρία εγκεφαλικά επεισόδια που είχε υποστεί μέσα σε διάστημα δύο ετών.Στο πλάι στέκεται η αδελφή του Anna Ilyinichna Yelizarova – Ulyanova και ένας από τους γιατρούς του, ο AM Kozhevnikov.
Η πνευματική κόπωση που απαιτούσε η καθοδήγηση της επανάστασης, η διακυβέρνηση και η εμφύλια διαμάχη επιδείνωσαν τη φυσική εξασθένιση των τραυμάτων από τις δολοφονικές απόπειρες σε βάρος του. Το 1918 ο Λένιν γλίτωσε από μια δολοφονική απόπειρα, αλλά τραυματίστηκε σοβαρά και του έμειναν προβλήματα.
Η πρώτη σφαίρα χτύπησε τον ώμο του και η δεύτερη το σαγόνι και τον λαιμό του. Τη δεύτερη σφαίρα την αφαίρεσε αργότερα ένας Γερμανός χειρουργός τον Απρίλιο του 1922.
Λίγο νωρίτερα, τον Μάρτιο του 1922 οι γιατροί του συνέστησαν ξεκούραση για να αντιμετωπίσει την υπερκόπωση και τους πονοκεφάλους που τον ταλαιπωρούσαν.
Δύο μήνες αργότερα, αφότου είχε επιστρέψει στην Πετρούπολη, υπέστη το πρώτο από τα τρία εγκεφαλικά επεισόδια. Δεν μπορούσε να μιλήσει για εβδομάδες, ενώ είχε μεγάλη δυσκολία να κινήσει τη δεξιά πλευρά του σώματός του. Έως τον Ιούνιο η υγεία του είχε σχεδόν αποκατασταθεί και τον Αύγουστο άρχισε πάλι να εργάζεται και να ετοιμάζει τρεις μακροσκελείς ομιλίες για τον Νοέμβριο. Όμως, τον Δεκέμβριο του 1922 υπέστη το δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο που παρέλυσε μερικώς τη δεξιά του πλευρά του.
Ο Λένιν αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική, αλλά στις 10 Μαρτίου του 1923 υπέστη το τρίτο εγκεφαλικό επεισόδιο. Το χτύπημα ήταν καθοριστικό, αφού του στέρησε την ομιλία και διέκοψε βίαια την πολιτική του δραστηριότητα. Έμεινε σιωπηλός και κατάκοιτος ως τον θάνατό του, αν και διατηρούσε επισήμως την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Ο Βλάντιμιρ Λένιν πέθανε στις 6 παρά 10 το απόγευμα της 21ης Ιανουαρίου 1924 σε ηλικία 53 ετών στο εξοχικό του στο Γκόρκι, το οποίο αργότερα ονομάστηκε «Gorki Leninskiye».
Περισσότεροι από 900 χιλιάδες άνθρωποι τίμησαν τη σορό του στις τέσσερις ημέρες που τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα.
Η θεωρία του Παβλόφ για τη σύφιλη του Λένιν που κόλλησε από μια Παριζιάνα πόρνη
Επίσημη αιτία θανάτου ήταν οι επιπτώσεις από το εγκεφαλικό, αλλά υπήρξε έντονη φημολογία που ήθελε τον Λένιν να υποκύπτει στη σύφιλη που είχε κολλήσει από μια Παριζιάνα πόρνη.
Μια «διάγνωση» που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «The European Journal of Neurology» το 2004 ενισχύει αυτό το σενάριο. Η Helen Rappaport, καταξιωμένη συγγραφέας και ιστορικός υποστήριξε ότι ο Λένιν εμφάνισε πολλά συμπτώματα της σύφιλης και πολλοί στη σοβιετική ιεραρχία πίστευαν ότι έπασχε από αυτήν την ασθένεια. Τους είχε απαγορευτεί ωστόσο να μιλούν γι΄ αυτό για να μη δημιουργηθεί σάλος και εκτεθεί η προσωπικότητά του ηγέτη.
Βασικό της επιχείρημα της ιστορικού ήταν μία έκθεση του διάσημου επιστήμονα και νομπελίστα Ιβάν Παβλόφ, γνωστού για το ομώνυμο πείραμα, ο οποίος έλεγε πως η επανάσταση έγινε από έναν τρελό με σύφιλη στον εγκέφαλο.
Την περίοδο της παρακμής του, ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ ανησυχούσε για τη γραφειοκρατία του καθεστώτος και τη συνεχώς αυξανόμενη δύναμη που αποκτούσε ο επίδοξος διάδοχός του, Ιωσήφ Στάλιν. Επιπλέον, το κόμμα και η κυβέρνηση απομακρύνονταν από τους επαναστατικούς στόχους.
Στις αρχές του 1923, διατύπωσε αυτό που αργότερα χαρακτηρίστηκε ως η Διαθήκη του, καθώς εξέφρασε τη μεταμέλειά του για τη δικτατορικού τύπου εξουσία που κυριάρχησε στη σοβιετική κυβέρνηση. Ήταν μάλιστα, ιδιαίτερα απογοητευμένος με τον Στάλιν, τον γενικό γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο οποίος είχε αρχίσει να συσσωρεύει υπερεξουσίες.
