Ο Νικόλαος Σκουφάς ήταν ένας από τους ιδρυτές και ο ουσιαστικός αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Γεννήθηκε στο Κομπότι της Άρτας το 1779. Εκεί έμαθε και τα πρώτα γράμματα. Μπήκε στη βιοπάλη από μικρός. Κατάφερε να ανοίξει ένα μικρό μαγαζί στην Άρτα και κατασκεύαζε σκούφους. Απ΄ αυτή του την τέχνη απέκτησε και το προσωνύμιο Σκουφάς.
Μην αντέχοντας την καταπίεση του Αλή πασά, έκλεισε το μαγαζί και ξενιτεύτηκε στην Οδησσό.
Η ρωσική πόλη αποτελούσε το «Ελ Ντοράντο» των δαιμόνιων Ελλήνων εμπόρων.
Εκεί έρχονταν πάμφτωχοι και αναδεικνύονταν οικονομικά και κοινωνικά.
Ο Σκουφάς όμως δεν πρόκοψε.
Συνήθως εργαζόταν ως υπάλληλος σε εμπορικά καταστήματα.
Μπορεί το όνειρο της καταξίωσης να μην ευοδώθηκε, κανένας όμως δεν μπορούσε να του πάρει το όνειρο της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό.
Όλη του την ενεργητικότητα τη διοχέτευσε σε αυτόν τον σκοπό. Έστω και αν φαινόταν ουτοπικός, ειδικά για έναν ασήμαντο υπάλληλο.
Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1814 ίδρυσε στην Οδησσό μαζί με τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τη Φιλική Εταιρεία.
Τα πρώτα χρόνια οι απογοητεύσεις ήταν πολλές. Η Εταιρεία δεν μπορούσε να προσελκύσει σημαίνοντα μέλη της ελληνικής παροικίας. Οι Έλληνες μεγαλέμποροι έβλεπαν τον Σκουφά ως έναν υπαλληλάκο και χρεωκοπημένο έμπορο. Τον χλεύαζαν μάλιστα γι’ αυτό. Εκείνος όμως δεν παραιτήθηκε από το όνειρο. Ήταν αποφασισμένος. Αυτό τον ιερό σκοπό θα τον πετύχαινε.
Το φθινόπωρο του 1817 η Εταιρεία σημείωσε τις πρώτες της επιτυχίες με τη μύηση των καπεταναίων Αναγνωσταρά, Χρυσοσπάθη κ.α.
Τον Απρίλιο του 1818 τόλμησε και μετέφερε την έδρα της Εταιρείας στην «καρδιά του εχθρού», στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να μυήσει σημαντικούς Φαναριώτες και να έχει άμεση επαφή με τη σκλαβωμένη πατρίδα.
Ο Σκουφάς ήταν ακαταπόνητος.
Παρά τις απογοητεύσεις, ακόμη και από στενούς συνεργάτες, εργαζόταν νυχθημερόν.
Όμως, η υγεία του κλονίστηκε και σύντομα υπέστη την πρώτη καρδιακή προσβολή.
Μα και από το κρεβάτι ακόμη εργαζόταν. Δημιούργησε το νέο οργανωτικό συνωμοτικό σχήμα της Φιλικής και τους συνωμοτικούς κανόνες, που την καθιστούσαν σχεδόν απρόσβλητη από αυτούς που ήθελαν να μάθουν τα μυστικά της.
Η κατάσταση της υγείας του όμως χειροτέρεψε. Στις 31 Ιουλίου 1818 πέθανε, συνέπεια της αδύναμης καρδιάς του. Ήταν περιτριγυρισμένος από στενούς του συνεργάτες.
Το χτύπημα ήταν μεγάλο για την Εταιρεία. Αλλά ο Σκουφάς είχε προνοήσει, ώστε η οργάνωση να μη βασίζεται σε ένα πρόσωπο.
Σύντομα το δημιούργημα του γιγαντώθηκε και εξελίχθηκε σε μια από τις πλέον ισχυρές συνωμοτικές απελευθερωτικές οργανώσεις της παγκόσμιας ιστορίας, η οποία πυροδότησε την Επανάσταση του 1821.
Δύσκολα μπορεί κάποιος να βρει παρόμοιο ιστορικό παράδειγμα.
Το ίδιο ραγδαία βέβαια ήταν και η διάλυσή της, λίγο μετά την έναρξη του Αγώνα.
Ο σκοπός όμως του Σκουφά είχε επιτευχθεί.
Δεν κατάφερε ποτέ να στήσει μια μεγάλη επιχείρηση, αλλά δημιούργησε μια μεγάλη επανάσταση. Την ελληνική…
Νίκος Γιαννόπουλος,
ιστορικός
