Το 1853 μια μοναστική διαφωνία σχετικά με τη δικαιοδοσία στους τουρκοκρατούμενους Αγίους Τόπους, έφερε τη Γαλλία (προστάτιδα των καθολικών της περιοχής) και τη Ρωσία (προστάτιδα των ορθοδόξων) σε διπλωματική αντιπαράθεση μεταξύ τους και προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ο τσάρος Νικόλαος Α΄ βρήκε την αφορμή να ικανοποιήσει τον προαιώνιο πόθο της χώρας του για να διεκδικήσει έξοδο στη Μεσόγειο από τα στενά των Δαρδανελίων, νικώντας στρατιωτικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Τον Ιούλιο του 1853 ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν τα ρουμανικά πριγκιπάτα που βρίσκονταν σε οθωμανικό έδαφος υπό ρωσική όμως προστασία.
Η Γαλλία δεν μπορούσε να επιτρέψει επέκταση της επιρροής της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή. Η Αγγλία επίσης το τελευταίο που θα ήθελε να δει ήταν τα ρωσικά πλοία να πλέουν στα «ζεστά νερά» της Μεσογείου.
Ετσι αγγλογαλλικός στόλος κατέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη, ενθαρρύνοντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία, που κήρυξε τον πόλεμο στη Ρωσία στις 4 Οκτωβρίου 1853.
Αρχικά τα Βαλκάνια αποτέλεσαν το θέατρο του πολέμου. Οι Αυστριακοί όμως και οι Πρώσοι, μην επιθυμώντας την παρουσία ρωσικών στρατευμάτων σε περιοχές ενδιαφέροντος τους, απείλησαν τη Ρωσία με πόλεμο.
Η τελευταία απέσυρε τα στρατεύματά της.
Την ίδια στιγμή, οι σύμμαχοι αποφάσισαν να εξαλείψουν τη ρωσική ισχύ στον Εύξεινο Πόντο καταλαμβάνοντας τη ρωσική ναυτική βάση της Σεβαστούπολης, με μια εκστρατεία στην Κριμαϊκή Χερσόνησο. Η εκστρατεία αυτή έδωσε το όνομά της στον πόλεμο: «Κριμαϊκός πόλεμος».
Χρειάστηκαν δύο σχεδόν χρόνια σκληρών μαχών και εκατόμβες νεκρών προκειμένου να πέσει η Σεβαστούπολη: Χάθηκαν 115.000 Αγγλογάλλοι και 110.000 Ρώσοι στρατιώτες.
Η συνθήκη με την οποία τερματίστηκε ο Κριμαϊκός Πόλεμος υπογράφηκε στο Παρίσι στις 30 Μαρτίου 1856. Με βάση τη συνθήκη, η Μαύρη Θάλασσα μετατρεπόταν σε ουδέτερη ζώνη.
Απαγορευόταν σε αυτή η είσοδος πολεμικών πλοίων και η οχύρωση των παραλίων. Εξαιρούντο μόνο τα οθωμανικά εδάφη. Επίσης, τα ρουμανικά πριγκιπάτα τέθηκαν υπό καθεστώς συλλογικής προστασίας, απ’ όλες τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, παραμένοντας υπό ονομαστική οθωμανική επικυριαρχία.
Αποδόθηκε στη Μολδαβία η νότιος Βεσσαραβία που είχε καταληφθεί από τους Ρώσους με τη συνθήκη της Αδριανουπόλεως (1828). Τέλος, η Ρωσία υποχρεώθηκε να παραιτηθεί των δικαιωμάτων της ως προστάτιδα των ορθοδόξων.
Οι κυριότερες συνέπειες της συνθήκης ήταν η ένταξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη χωρία των ευρωπαϊκών δυνάμεων και η προσωρινή, όπως αποδείχθηκε, ανάσχεση της ρωσικής επεκτατικής πολιτικής.
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός της «ανίερης» συμμαχίας μιας μουσουλμανικής δύναμης με δύο χριστιανικές εναντίον μιας χριστιανικής.
Τα γεωπολιτικά συμφέροντα των Αγγλογάλλων ήταν υπεράνω θρησκειών.
Όσον αφορά στην Ελλάδα υπήρξε σαφής προσανατολισμός της κοινής γνώμης υπέρ της Ρωσίας. Η κυβέρνηση και το παλάτι θεώρησαν τον πόλεμο ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία προκειμένου να απελευθερώσουν τα αλύτρωτα τουρκοκρατούμενα εδάφη.
Έτσι υποκίνησαν εξεγέρσεις στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και στη Χαλκιδική.
Ωστόσο, η Βρετανία και η Γαλλία εξανάγκασαν τον Όθωνα να αποπέμψει τη φιλορωσική κυβέρνηση της Ελλάδας, καθώς και να ανακαλέσει τους έλληνες αξιωματικούς που είχαν περάσει επικεφαλής ανταρτών στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και στη Μακεδονία.
Ο Κριμαϊκός πόλεμος ήταν μια ευρεία σύγκρουση, εφόσον ενεπλάκησαν σε αυτόν άμεσα ή άμεσα πολλά κράτη. Παράλληλα, το θέατρο των επιχειρήσεων επεκτάθηκε από τα Βαλκάνια έως την Κριμαία.
Ποιες είναι οι ομοιότητες με το σήμερα και τη σύγκρουση στη Συρία; Το γεγονός ότι το γεωπολιτικό ενδιαφέρον για τη στρατηγική περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου παραμένει αμείωτο. Τόσο ώστε να προκαλέσει μια εκτεταμένη σύγκρουση, ανάλογη με αυτή του Κριμαϊκού πολέμου.
Νίκος Γιαννόπουλος ιστορικός
