«Μία καταπληκτική ταινία που δεν συγκρίνεται με καμία άλλη. Αν κάποιος δεν είχε καμία πολιτική πεποίθηση, θα γινόταν σίγουρα Μπολσεβίκος με το που θα έβλεπε την ταινία».
Η δήλωση ανήκει στον Γιόζεφ Γκέμπελς, τον υπουργό Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας. Μιλάει για την ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν, «Το Θωρηκτό Ποτέμκιν», που απαγορεύτηκε στη Γερμανία, γιατί κρίθηκε ότι θα μπορούσε να περάσει επαναστατικά και ανατρεπτικά μηνύματα στον γερμανικό στρατό.
Η ανταρσία στο Θωρηκτό Ποτέμκιν
Η ταινία του Αϊζενστάιν κυκλοφόρησε το 1925. Η υπόθεση βασίζεται στην ανταρσία των ναυτών του θωρηκτού Ποτέμκιν στις 27 Ιουνίου του 1905. Εκείνη τη χρονιά οι Ρώσοι πολεμούσαν με την Ιαπωνία και οι συνεχείς ήττες των Ρώσων ήταν καταστροφικές για το ηθικό των ναυτών, οι οποίοι έπρεπε να ανέχονται και τη βάναυση συμπεριφορά των αξιωματικών.
Αφορμή για την ανταρσία της 27η Ιουνίου ήταν το χαλασμένο κρέας του συσσιτίου. Οι ναύτες αρνήθηκαν να το φάνε και παραπονέθηκαν στους ανώτερούς τους.
Ο αξιωματικός Ιππόλυτος Γκιλιαρόβσκι ήταν αδίστακτος στην αντιμετώπιση των ναυτών. Απείλησε ότι θα εκτελέσει όποιον δεν φάει το συσσίτιο.
Ο Γκριγκόρι Βακουλίντσουκ, που είχε εκπροσωπήσει τους ναύτες, συνέχισε να διαμαρτύρεται και ο Γκιλιαρόβσκι τον πυροβόλησε.
Η εν ψυχρώ εκτέλεση εξόργισε τους υπόλοιπους και επαναστάτησαν. Έριξαν τον Γκιλιαρόβσκι στη θάλασσα και σκότωσαν 7 απ’ τους 18 αξιωματικούς του θωρηκτού.
Όταν το πλοίο πέρασε στην κατοχή τους, οι ναύτες οργάνωσαν μία επιτροπή, με επικεφαλής τον Αφανάσι Ματουσένκο και αποφάσισαν την επόμενη κίνησή τους.
Πήγαν στην Οδησσό, όπου είχε ξεκινήσει γενική απεργία και η πόλη είχε παραλύσει. Οι ναύτες δεν αποβιβάστηκαν απ’ το πλοίο για να βοηθήσουν τους εξεγερμένους κατοίκους.
Περίμεναν να φτάσουν και άλλα πλοία απ’ το Στόλο της Μαύρης Θάλασσας, γιατί είχαν μάθει ότι είχαν ξεσπάσει ανταρσίες στα περισσότερα.
Τα πλοία δεν εμφανίστηκαν και οι ναύτες του Ποτέμκιν αποφάσισαν να κηδέψουν τον αδικοχαμένο Γκριγκόρι Βακουλίντσουκ.
Κατέβηκαν στην Οδησσό και η κηδεία του ναύτη εξελίχτηκε σε πολιτική διαμαρτυρία. Ο στρατός προσπάθησε να τους συλλάβει, αλλά απέτυχε.
Οι αξιωματικοί είχαν καταπνίξει τις ανταρσίες στα υπόλοιπα θωρηκτά του στόλου και το Ποτέμκιν βρέθηκε ανυπεράσπιστο.
Το θωρηκτό έφυγε κυνηγημένο απ’ την Οδησσό για το λιμάνι της Κονστάντα της Ρουμανίας, όπου ήλπιζαν ότι θα έβρισκαν τις απαραίτητες προμήθειες.
Οι Ρουμάνοι αρνήθηκαν να τους εξυπηρετήσουν και το Ποτέμκιν στράφηκε στο λιμάνι της Θεοδοσίας στην Κριμαία.
Δεν βρήκαν βοήθεια ούτε εκεί.
Οι ναύτες δεν είχαν φαγητό, νερό και είχαν αρχίσει να καυγαδίζουν μεταξύ τους. Αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Κονστάντα, όπου οι Ρουμάνοι δέχτηκαν να τους προσφέρουν άσυλο και προμήθειες, υπό την προϋπόθεση να εγκαταλείψουν το θωρηκτό.
Οι ναύτες συμφώνησαν και παρέδωσαν το Ποτέμκιν, το οποίο μετονομάστηκε σε Παντελεήμων και πέρασε πάλι στα χέρια του ρώσικου ναυτικού.
Το 1907 ο Ματουσένκο προσπάθησε να επιστρέψει στη Ρωσία με ψεύτικο όνομα, όμως συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο.
Η ανταρσία θεωρήθηκε «προάγγελος» της Ρωσικής Επανάστασης και με αυτό το μήνυμα κατά νου, ο Αϊζενστάιν γύρισε τη θρυλική ταινία. Ήταν μία προπαγανδιστική ταινία, ύμνος για τη ρωσική Επανάσταση.
Οι σκάλες της Οδησσού
Η σκηνή που έχει μείνει αξέχαστη σε όλους τους θεατές είναι οι «Σκάλες της Οδησσού».
Στην ταινία, οι στρατιώτες του Τσάρου κατεβαίνουν απειλητικά τις τεράστιες σκάλες της Οδησσού.
Ο κόσμος τρέχει να σωθεί, ποδοπατώντας όποιον βρεθεί μπροστά του.
Μία μητέρα χάνει τον μικρό της γιο, ο οποίος ποδοπατείται απ’ το πλήθος. Ένα καρότσι με ένα μωρό κατρακυλά στις σκάλες, ενώ αίμα τρέχει από τα μάτια μίας γυναίκας που φοράει γυαλιά.
Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε τις πρωτοεμφανιζόμενες τεχνικές του μοντάζ για να προκαλέσει έντονη συναισθηματική φόρτιση στο κοινό.
Την εποχή που κυκλοφόρησε η ταινία, ο κόσμος είχε σοκαριστεί απ’ τη βίαιη σκηνή. Ο στρατός δεν βρέθηκε ποτέ στις σκάλες της Οδησσού.
Είχαν υπάρξει εντάσεις κατά τη διάρκεια της γενικής απεργίας και ο στρατός είχε ενεργό ρόλο, αλλά ο σκηνοθέτης «διόγκωσε» τα γεγονότα για τις ανάγκες της ταινίας.
Ακόμα και σήμερα, που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε αίμα και βία στη μεγάλη οθόνη, τα τραγικά πρόσωπα στις σκάλες της Οδησσού, με το αριστοτεχνικό μοντάζ του Αϊζενστάιν, είναι αδύνατο να μην συγκινήσουν.
Ο ρώσος σκηνοθέτης Σεργκέι Αϊζενστάιν, πέθανε στις 11 Φεβρουαρίου 1948.
Διαβάστε επίσης: Αγρότες, οπωροπώλες, ταξιτζήδες και γυναίκες επιστρατεύτηκαν σε χρόνο ρεκόρ, από το Ισραήλ. Ο πόλεμος των 6 ημερών με τον αραβικό κόσμο και η επέκταση των εδαφών…
