Του Michael Lee Lannign
Η μάχη της Πολτάβας τερμάτισε την κυριαρχία της Σουηδίας ως σημαντικότερης στρατιωτικής δύναμης στη βόρεια Ευρώπη και την πεποίθησή της ότι διέθετε έναν από τους ισχυρότερους στρατούς του κόσμου.
Στον αντίποδα, η μάχη εκτόξευσε την καθυστερημένη μέχρι τότε Ρωσία στη θέση μιας παγκόσμιας ηγετικής δύναμης επί τρεις σχεδόν αιώνες.
Σουηδική στρατιωτική κυριαρχία
Κατά το πρώτο τέταρτο του 17ου αιώνα, ο Σουηδός βασιλιάς Γουσταύος Αδόλφος είχε γίνει ο σημαντικότερος στρατιωτικός ηγεμόνας της εποχής του χάρη στους νεωτερισμούς τακτικής και όπλων, αλλά και στην ηγετική του φυσιογνωμία.
Μεταξύ 1613 και 1629 νίκησε τη Δανία, την Πολωνία και τη Ρωσία, κάνοντας έτσι τη Σουηδία ισχυρότερη χώρα της Ευρώπης. Παρά τον θάνατό του στη μάχη, καθώς συνέχιζε την επέκτασή του την κοιλάδα του Ρήνου το 1632, η Σουηδία παρέμεινε η σημαντικότερη στρατιωτική δύναμη στην περιοχή.
Μετά την ήττα της από τον Γουσταύο, η Ρωσία συνέχισε να είναι ένα καθυστερημένο έθνος με μικρή στρατιωτική ισχύ. Όταν ο Πέτρος Α’, που σύντομα ονομάστηκε Μέγας, ανέλαβε τον ρωσικό θρόνο το 1689, άρχισε να εκσυγχρονίζει όλους τους τομείς της χώρας του μαζί και τον στρατό. Μια δεκαετία αργότερα, ο Πέτρος συμμάχησε με την Πολωνία και και τη Δανία, ώστε να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Σουηδίας για να επανακτήσει τις περιοχές που είχε καταλάβει ο Γουσταύος πριν από περίπου 75 χρόνια.
Αν και ο Γουσταύος είχε πεθάνει καιρό, οι Σουηδοί βρίσκονταν υπό την επάξια ηγεσία του Καρόλου ΙΒ’. Ο σουηδικός στρατός αναχαίτισε τη συμμαχική εισβολή τον Απρίλιο του 1700.
Παράλληλα, ο Κάρολος ΙΒ’ αντεπιτέθηκε και νίκησε τους Δανούς μέσα στην πατρίδα τους. Τον Οκτώβριο πολιόρκησε τους εισβολείς Ρώσους στη Νάρβα και τον Νοέμβριο επιτέθηκε με μόλις δέκα χιλιάδες άνδρες μέσα σε μια φοβερή χιονοθύελλα νικώντας τους 70 χιλιάδες στρατιώτες του Πέτρου.
Αντί όμως αν προχωρήσουν στη Ρωσία, για την οποία ο Κάρολος έλεγε ότι «μπορούσε να συντριβεί οποιαδήποτε στιγμή», οι Σουηδοί μπήκαν στην Πολωνία και στη Σαξονία. Το 1705 είχαν νικήσει όλους τους εχθρούς τους στη Βαλτική εκτός από τους Ρώσους που είχαν απομείνει.
Η μάχη της Πολτάβας
Τα επόμενα δύο χρόνια ο Κάρολος ανασυγκρότησε τον εξασθενημένο στρατό του. Η Ρωσία ζήτησε ειρηνική τακτοποίηση των πραγμάτων, αλλά ο Κάρολος αποφάσισε να εισβάλλει από ξηράς στη ρωσική ενδοχώρα από τις βάσεις του στην κατακτημένη Πολωνία.
Μπήκε στη Ρωσία αρχές του 1708 και συνέχισε την επίθεση όλο το καλοκαίρι, αλλά οι Ρώσοι απέφυγαν να αναμετρηθούν σε μάχη. Προτίμησαν να «παρενοχλούν» τον σουηδικό στρατό υποχωρώντας και καταστρέφοντας οτιδήποτε θα μπορούσε να φανεί χρήσιμο στους εισβολείς.
Παρά τον βαρύ χειμώνα του 1708-1709, ο Κάρολος συνέχισε την επίθεσή του, χωρίς να περιμένει βελτίωση του καιρού και χωρίς να καθυστερεί την προέλασή του σε αναμονή ενισχύσεων και εφοδίων από τη Ρίγα στις βαλτικές ακτές.
Στις 9 Οκτωβρίου ο Πέτρος υπερφαλάγγισε τον Κάρολο, επιτέθηκε στην εφεδρική δύναμή του και πήρε όλα τα εφόδια, περιλαμβανομένων και των κανονιών που είχαν απόλυτη ανάγκη. Ο Κάρολος αγνόησε τις απώλειες, κάλεσε τους στρατηγούς του και διέταξε τον στρατό, που είχε πλέον μειωθεί σε 20 χιλιάδες περίπου άνδρες, να βαδίσει εναντίον της Μόσχας.
Οι Ρώσοι επιβράδυναν τη σουηδική προέλαση και τελικά την αναχαίτισαν στην πόλη Πολτάβα στην όχθη του ποταμού Βόρσκλα, κοντά στη συμβολή του με τον Δνείπερο, περίπου 120 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Χαρκόφ. Στις 2 Μαΐου ο Κάρολος πολιόρκησε ασφυκτικά την πόλη, αλλά διαπίστωσε ότι ήταν αδύνατον να διασπάσει τη ρωσική αντίσταση.
Καθώς συνεχιζόταν η πολιορκία, ο Πέτρος συγκέντρωσε τα υπόλοιπα τμήματα του στρατού του σε κάποιο σημείο της περιοχής. Είχε 40 χιλιάδες άνδρες και 100 κανόνια κοντά στον σουηδικό στρατό. Παρά το γεγονός ότι δεν διέθετε πλέον πολλά εφόδια και πυρίτιδα και είχε τραυματιστεί σοβαρά στο πόδι, ο Κάρολος, που υποτιμούσε πάντα τις μαχητικές ικανότητες των Ρώσων, διέταξε επίθεση. Στις 8 Ιουλίου οι Σουηδοί προήλασαν κάτω από το καταιγιστικό πυρ των κανονιών και των μουσκέτων τους. Οι ρωσικές γραμμές λύγισαν, αλλά δεν διασπάστηκαν .
Μετά από δυο ώρες μάχης, ο Πέτρος διέταξε τους στρατιώτες του να επιτεθούν. Οι Ρώσοι νίκησαν γρήγορα τις σουηδικές πτέρυγες και τις ανάγκασαν να υποχωρήσουν. Μειονεκτώντας σε μεγάλο βαθμό αριθμητικά, ο Κάρολος πρόβαλε πειθαρχημένη αντίσταση μέχρις ότου έφτασε στη στενή γωνία που σχημάτιζαν οι ποταμοί Βόρσκλα και Δνείπερος. Εκεί ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία. Μόνο ο ίδιος και περίπου 1.500 στρατιώτες του κατάφεραν να διαφύγουν. Οι Σουηδοί που αιχμαλωτίστηκαν χρησιμοποιήθηκαν αργότερα σαν εργάτες για την οικοδόμηση της Αγίας Πετρούπολης, που ήταν φόρος τιμής προς τον θριαμβευτή ηγέτη και προς τη νέα, σύγχρονη Ρωσία.
Νέα στρατιωτική δύναμη της βόρειας Ευρώπης
Ο Κάρολος διέφυγε στην Τουρκία, όπου οι παραδοσιακοί εχθροί της Ρωσίας τού πρόσφεραν άσυλο. Από εκεί προσπάθησε να κυβερνήσει τη χώρα του. Τελικά επέστρεψε στη Σουηδία, όπου δημιούργησε νέο στρατό και το 1717 άρχισε μία ακόμη επίθεση, αυτή τη φορά εναντίον της Νορβηγίας. Όμως, τον επόμενο χρόνο σκοτώθηκε στη μάχη.
Η αδελφή του, Ελεονόρα, τον διαδέχτηκε στον θρόνο και άρχισε αμέσως διαπραγματεύσεις για ειρήνη. Με τη συνθήκη του Νίσταντ το 1721 η Ρωσία επέτρεψε στη Σουηδία να διατηρήσει την αυτονομία της, αλλά προσάρτησε τις πρώην βαλτικές κτήσεις της.
Αν και η τελική μάχη έλαβε χώρα μια ολόκληρη δεκαετία μετά από τη μάχη της Πολτάβας, η ήττα του Καρόλου από τον Πέτρο σηματοδότησε το τέλος της Σουηδίας ως στρατιωτικής δύναμης.
Η Ρωσία πήρε τη θέση της Σουηδίας ως κυρίαρχης δύναμης στη βόρεια Ευρώπη και η δεύτερη δεν επανέκτησε ποτέ τη στρατιωτική της φήμη. Πλέον είναι περισσότερο γνωστή για την ουδετερότητα της παρά για την ισχύ της.
Πηγή: «Οι 100 μεγαλύτερες μάχες όλων των εποχών», του Michael Lee Lanning, εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ…
Διαβάστε στη «ΜτΧ»:Στα 16 του νίκησε τους Δανούς εισβολείς, στα 17 του έγινε Βασιλιάς της Σουηδίας. Το «Λιοντάρι του Βορρά» που νίκησε τους Γερμανούς, αν και είχε σκοτωθεί…
