3 Μαρτίου 1957. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου σκοτώνεται, θυσιάζοντας τον εαυτό του για την ελευθερία της Κύπρου.
Ήταν γνωστός ως «Σταυραετός του Μαχαιρά», «Ζήδρος», «Αίας».
Γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1928 και μεγάλωσε στη Λύση. Ήταν το πρώτο παιδί του Πιερή και της Αντωνούς Αυξεντίου και είχε μια μικρότερη αδελφή, τη Χρυστάλλα.
Από νεαρή ηλικία έπαιρνε μέρος στους αθλητικούς αγώνες του Γυμνασίου Αμμοχώστου, έπαιζε στην ποδοσφαιρική ομάδα του ΛΑΛΛ Λύσης (Λέσχη Αγάπη Λαού Λύσης) ενώ αγωνίσθηκε και στην Ανόρθωση.
«Όταν πρωτοπήγαινα στο οίκημα της Ανορθώσεως, το 1948, κάθε μεσημέρι έβλεπα έναν νεαρό, οποίος καθόταν και διάβαζε συνέχεια στο αναγνωστήριο. Μια μέρα μου είπε: «Έλα ρε Μιτσή να παίξουμε πιγκ-πογκ». Αυτός ήταν ο Γρηγόρης ο Αυξεντίου. Τότε δεν είχε δουλειά, κατέβαινε από την Λύση και πήγαινε στο λιμάνι για «τσιεκκαριστής». Ο Αυξεντίου λάτρευε τον αθλητισμό. Κι ήταν το ψυχικό στήριγμα του Αντώνη Παπαδόπουλου, με τον οποίο ήταν αχώριστοι», εξομολογείται ο πρώην πρόεδρος του αθλητικού Σωματείου και αγωνιστής της ΕΟΚΑ, Παύλος Παυλάκης.
Από τα δέκα του χρόνια έδειχνε πως η αγάπη του για την πατρίδα, ο πόθος για ελευθερία ήταν βαθιά ριζωμένα μέσα του.
Ο πατέρας του παραδεχόταν πως ο μικρός Γρηγόρης «αντρόδειχνε», ενώ οι φίλοι του τον είχαν αποδεχτεί ως αρχηγό της παρέας και του παιχνιδιού. Σοβαρός, λιγομίλητος, ριψοκίνδυνος, τολμηρός και ταυτόχρονα πρόσχαρος.
Ο γυμνασιάρχης του θυμάται: «Ουδέποτε μπορούσα να φαντασθώ πως ο έφηβος αυτός με το μακρουλό πρόσωπο, σαν προσωπογραφία του μεγάλου Έλληνος ζωγράφου Θεοτοκόπουλου, με τα ολόμαυρα ονειροπόλα μάτια που τον δείχνανε πάντα βυθισμένο σε διαλογισμούς, θα διεδραμάτιζε τόσο υπέροχο και ξεχωριστό ρόλο στην απελευθέρωση της πατρίδος μας.
Πως θα γινόταν ο θρυλικός ήρωας, ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ, που δόνησε τις ψυχές των Ελλήνων και όλου του κόσμου με το υπεράνθρωπο κατόρθωμά του και την ανυπέρβλητη θυσία του.
Κι όμως οι πράξεις του Γρηγόρη Αυξεντίου είχαν τόση συνέπεια μεταξύ τους, από τον καιρό που ήταν ένας έφηβος μαθητής μέσα σε τόσους άλλους, ως την ημέρα που ανεδείχθη ο ξεχωριστός ήρωας, που η δόξα του έχει ξεπεράσει τ’ άστρα».
Η αγάπη του για την Ελλάδα
Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Αμμοχώστου, μετέβη στην Ελλάδα όπου εισήχθη στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών. Απολύθηκε από τον στρατό ως Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πεζικού και υπηρέτησε στα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Αγάπησε την Ελλάδα με όλη του την ψυχή.
Όπως έγραφε το 1949 από την Αθήνα σε γράμμα προς τη μητέρα του «χαιρόταν πολύ που επιτέλους βρισκόταν στην αγκαλιά της μάνας Ελλάδας, της πιο στοργικής μάνας».
Η Αντωνού του απάντησε: «Γιατί εμέν αρνήθηκες, για ν’ αγκαλιάσεις άλλην; Σ’ αρέσαν από μακριά τ’ ατίμητά της κάλλη;» και έλαβε την απάντηση:
«Δεν είναι από μακριά που γνώρισα τα κάλλη της, μητέρα. Μες την καρκιάν μου είχα την, τζιαι νύχταν τζιαι ημέραν…».
Ο γάμος του με τη Βασιλική
Από την Ελλάδα επέστρεψε το 1953. Τον Νοέμβριου του ιδίου έτους, αρραβωνιάστηκε τη Βασιλική Παναγή.
Την είχε γνωρίσει στα κτήματα του πατέρα του, όπου εργαζόταν ως εργάτρια. Δύο χρόνια αργότερα, έφυγε για τα βουνά με τους αντάρτες της ΕΟΚΑ.
Δεν έπαψε όμως να σκέφτεται την αγαπημένη του, την οποία ήθελε να παντρευτεί.
Έτσι, ο αρχηγός της ΕΟΚΑ Διγενής τους έδωσε την ευχή του (κάτι που αποδεικνύει την εκτίμηση που του είχε καθώς η τέλεση γάμου κατά τη διάρκεια του αγώνα ήταν αρκετά δύσκολη) και οι δυο τους παντρεύτηκαν στις 10 Ιουνίου 1955.
Παρουσία πέντε ατόμων, τέλεσε ο παπα-Σταύρος τον γάμο των δύο νέων στο μοναστήρι της Αχειροποιήτου στον Καραβά. Κουμπάροι ήταν ο Ανδρέας Μαλέκος (ο οδηγός που μετέφερε τον ιερέα) και ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ Φιλής Χατζηδαμιανού. Κουμπάρες της Βασιλούς, η παπαδιά του παπα-Σταύρου και η Ελένη Κασσιανού.
Ο παπάΣταυρος, στη μαρτυρία του για τον γάμο είχε πει:
«…Λοιπόν, όταν είχε επικηρυχθεί (ο Αυξεντίου) και βρισκόταν στην περιφέρεια του Καραβά-Λαπήθου, έγραψε στο Διγενή και ο Διγενής μού έγραψε να τον παντρέψω. […] Εκείνος ο γάμος είναι αξέχαστος. Εκείνη η σιωπή, διάβαζα τις ευχές μόνο με ένα κεράκι στην παρουσία 5-6 ατόμων. Τέλειωσε το μυστήριο και τον φίλησα λέγοντάς του: «Γρηγόρη μου, να ζήσετε» και αμέσως μου απαντά: «Πάτερ, να μου ευχηθείς καλό βόλι». Και εγώ, χαμογελαστός, του λέω: «Ε, καλό βόλι και ζήτω η Ένωση». Ήταν η τελευταία φορά που τον είδα ζωντανό…».
Το ψευδώνυμο «Ζήδρος»
Ο Αυξεντίου ήταν λάτρης της ελληνικής ιστορίας και όπως είχε πει η αδελφή του, ξενυχτούσε πάνω από τα βιβλία, μαθαίνοντας όλους τους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης.
Μεταξύ των πολλών ψευδωνύμων που είχε ο σταυραετός του Μαχαιρά έμεινε γνωστός και ως Ζήδρος.
Ο Πάνος Ζήδρος, από τα Γρεβενά, ήταν κλεφταρματωλός ο οποίος, το 1700, ανέβηκε στον Όλυμπο και ηγήθηκε της πρώτης ομάδας αρματωλών. Γόνος της γνωστής οικογένειας κλεφτών «Μπουρτζόβλαχοι», η δράση του ήταν τόσο γνωστή και έντονη σε Θεσσαλία και Μακεδονία που ο Σουλτάνος τον διόρισε «έξαρχο του Ολύμπου και της Δυτικής Μακεδονίας».
Ο Αυξεντίου, βαφτίστηκε Ζήδρος, εις μνήμη του παλικαριού των Γρεβενών, για να μην εντοπίζεται από τους Βρετανούς.
Τα τελευταία Χριστούγεννα
Τα Χριστούγεννα του 1956, ήταν τα τελευταία του Γρηγόρη. Βρισκόταν στο σπίτι του Παπαχριστοδούλου μαζί με τους υπόλοιπους συναγωνιστές του (Μάτση, Σπανό, Λένα κ.α.).
Αφού σηκώθηκε και χόρεψε ένα τσάμικο, εκφώνησε ένα λόγο προς τους αντάρτες του: «Προσέξετε, βρε. Δεν ξέρουμε ποια θα είναι η μοίρα του καθενός μας. Είτε ζήσουμε είτε πεθάνουμε, ένα θα είναι το έπαθλο του αγώνα μας για νεκρούς και ζώντας. Η Κύπρος να γίνει Ελληνική και να ζήσει ελεύθερη και ευτυχισμένη. Όσοι δε επιζήσουν να μην επιδιώξουν ανταμοιβές και αξιώματα, γιατί οι υπηρεσίες προς την πατρίδα ποτέ δεν εξαργυρώνονται. Πάνω απ’ όλα η αγάπη και η ομόνοια είναι καθήκον και χρέος προς την πατρίδα, ο διχασμός δε υπήρξε πολλές φορές κατάρα της φυλής μας και η διχόνοια παρ’ ολίγο να καταστρέψει την επανάσταση του ’21 και ν’ αφανίσει την Ελλάδα. Τούτα είχα να σας πω, καλά Χριστούγεννα».
Η ηρωική μάχη της 3ης Μαρτίου
Ο Αυξεντίου με τους άντρες του κρύφτηκαν σε σπηλιά πλησίον της Μονής Μαχαιρά στο όρος Τρόοδος.
Ένας βοσκός πρόδωσε τη θέση τους και απόσπασμα από 60 στρατιώτες περικύκλωσε τη σπηλιά.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Πέτρο Παπαπολυβίου, πρώτος επιχείρησε να ανατινάξει το κρησφύγετο του Αυξεντίου, ο λοχαγός του βασιλικού μηχανικού Ντένις Σάτλγουορθ.
Ήταν συνομήλικος του Αυξεντίου και βετεράνος διεθνής παίκτης της Εθνικής Αγγλίας στο ράγκμπυ.
Δεν γνωρίζουμε αν ο διεθνής ποδοσφαιριστής έχει αφήσει πίσω του κάποια γραπτή μαρτυρία, ωστόσο σίγουρα, η ιστορία που προκαλεί ανατριχίλα είναι εκείνη που μοιράστηκαν και τα ξένα έντυπα, για τον ερασιτέχνη ποδοσφαιριστή που απάντησε στον επαγγελματία διεθνή παίκτη: Μολών Λαβέ.
«Ήτο ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ. Και αντέστη μόνος εναντίον 60 Άγγλων στρατιωτών, εναντίον του πυρός των πολυβόλων, εναντίον της φλεγομένης βενζίνης και εναντίον των εκρηκτικών υλών. Ο ανθυπολοχαγός Μίντλετον που γνώριζε ελληνικά τον εκάλεσε να παραδοθή.
Και από το άνοιγμα του κρυψώνος ηκούσθη η πολεμική κραυγή που απηθανάτισε τον Λεωνίδαν εις τας Θερμοπύλας: Μολών Λαβέ»
Ο Αυξεντίου πολεμούσε με θάρρος επί δέκα ώρες τους Βρετανούς στρατιώτες. Για να τον σταματήσουν οι Βρετανοί έριξαν βόμβες πετρελαίου μέσα στην σπηλιά.
Άφησε την τελευταία του σε ηλικία 29 ετών τα ξημερώματα της 3ης Μαρτίου 1957.
Ακούστε τον λόγο που έδωσε τα Χριστούγεννα, στο ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε για τη ζωή του με τίτλο: «Ο Σταυραετός του Μαχαιρά»
Πληροφορίες: Παπαπολυβίου Πέτρος, Οι έρωτες του Αυξεντίου
Κακούρης Ιάκωβος, «Ο Γληόρης, την Ανόρθωση την είχε στην καρδιά του»
Συνέντευξη Χρυστάλλας Αυξεντίου στον Νίκο Θεοδώρου
Πηγή φωτογραφιών: Λήκυθος
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: «Έβαλα δύο τάγματα και αλληλοσυγκρούστηκαν και γέμισαν την χαράδρα πτώματα και εγώ έφυγα μέσα από τα μάτια τους». Η θρυλική παγίδα θανάτου που έστησε ο Αυξεντίου στους Βρετανούς στη μάχη στα Σπήλια
