Το κείμενο έστειλε η αναγνώστριά μας, Τζένη Τσουπαροπούλου
Από το συσσίτιο των προσφύγων στη Πλατεία Βικτορίας, δεύτερη μέρα του 2016 και ο δρόμος με βρίσκει σε ένα αδιέξοδο δρομάκι στρωμένο με τα πεσμένα κόκκινα και κίτρινα φύλλα των πυκνοφυτεμένων Ακακιών. Το σκηνικό αρκετά φθινοπωρινό για αρχές Ιανουαρίου, ιδιαιτέρως «μεσοπολεμικό» για 2016 και εξαιρετικά γαλήνιο για μόλις ένα στενό πάνω από τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα.
Η πινακίδα στη γωνία αναγράφει: «Οδός Βεγορίτιδος». Στην παραπάνω γωνία, οδός Ξυνιάδος, Ορεστιάδος, Κορώνειας, Κερκίνης, Τριχωνίδος. Όλα τα στενά με ονομασίες Λιμνών που χωρίζουν οκτώ παραλληλόγραμμες πολυκατοικίες, σε στυλ Bauhaus, οι οποίες δεν φέρουν κάποιο εξωτερικό μορφολογικό στοιχείο και μοιάζουν πανομοιότυπες.
Βρίσκομαι στα προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Σε έναν πολεοδομικό σχηματισμό που χαρακτηρίσθηκε διατηρητέος βάσει του ιστορικού, αρχιτεκτονικού, πολιτισμικού και κοινωνικοπολιτικού του υποβάθρου.
Οι κατοικίες κατασκευάσθηκαν το 1934 (ολοκληρώθηκαν το 1936) από το ελληνικό κράτος και προορίζονταν αποκλειστικά για τη στέγαση προσφύγων. Η ανάγκη για στέγαση των προσφύγων ήταν επιτακτική μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Λέγεται ότι, ως το 1924, έφτασαν στη χώρα 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Ο σχεδιασμός των κτηρίων, διαβάζω στην πινακίδα που είναι αναρτημένη στο κτίριο 1, έγινε από τον αρχιτέκτονα Κίμωνα Λάσκαρη και τον πολιτικό μηχανικό Δημήτριο Κυριακού.
Συνολικά 228 διαμερίσματα, 50 σε κάθε κτίριο, τα οποία αγοράσθηκαν (με ευνοϊκούς όρους αναφέρει η πινακίδα) κατόπιν κλήρωσης από προσφυγικές οικογένειες Μικρασιατών και Ποντίων. Στο διαδίκτυο αναφέρεται ότι για να πάρει κανείς το παραχωρητήριο κατέβαλε περίπου 80.000 δραχμές της εποχής εκείνης.
Σε κάποια μικρά μπαλκονάκια η απλωμένη μπουγάδα ή γλαστράκια με δεντρολίβανο μαρτυρούν ότι κάποια από τα διαμερίσματα κατοικούνται ακόμη και σήμερα. Στοιχεία αναφέρουν ότι μέχρι και τα τέλη σχεδόν του 2010 κατοικούνταν 90 από αυτά τα διαμερίσματα. Απόγονοι των προσφύγων είναι μόλις 51 οικογένειες. Τα υπόλοιπα ανήκουν σήμερα στο δημόσιο και είναι εγκαταλελειμμένα. Κάποια από αυτά έχουν καταληφθεί από άστεγους, μετανάστες, τοξικομανείς και ασθενείς κοινωνικές ομάδες.
Αντικρίζοντας τις προσόψεις των κτηρίων διακρίνω ίχνη και σημάδια από τα πυρά που δέχτηκαν κατά τα Δεκεμβριανά. Είναι σημάδια των οβίδων των Άγγλων στρατιωτών που χτυπούσαν από τον Λυκαβηττό τους αριστερούς αντάρτες που είχαν βρει καταφύγιο μέσα στα «Προσφυγικά». Υποθέτω ότι θα αποτελούσε «καλό» οχυρό καθώς οι εξωτερικοί τοίχοι είναι χτισμένοι από πέτρα πάχους 60 εκατοστών.
Εμφανώς έως και σήμερα δεν έχει γίνει καμιά εργασία ανάπλασης ή αναπαλαίωσης των κτηρίων. Δυστυχώς η σημερινή τους εικόνα είναι αυτή της εγκατάλειψης παρόλο που αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά έργα του 20ου αιώνα της Ελλάδας. Στην εικόνα τους αποτυπώνεται η νεότερη ελληνική ιστορία, η Μικρασιατική Καταστροφή, ο Εμφύλιος, τα Δεκεμβριανά, έως και σήμερα. Το 2009 το Υπουργείο Πολιτισμού «αναγκάστηκε» όπως αναφέρει ο Δημήτρης Ευταξιόπουλος, αρχιτέκτονας και πρόεδρος των ιδιοκτητών, να κρίνει όλα τα κτίρια ως Διατηρητέα Μνημεία καθώς αποτελούν ένα «ενιαίο σύνολο κτηρίων κοινωνικής κατοικίας του Μοντέρνου Κινήματος, ιδιαίτερα σημαντικών για την μελέτη της ιστορίας της Αρχιτεκτονικής της μεσοπολεμικής περιόδου και της ιστορικής εξέλιξης της πόλης των Αθηνών»
Από την ελάχιστη έρευνα που διενήργησα διαδικτυακά προέκυψε ότι έχει γίνει μεγάλος λόγος για την επαναχρησιμοποίηση των προσφυγικών και τη συντήρηση των κτηρίων με βασικό γνώμονα βέβαια τον σεβασμό του χαρακτήρα του ιδιαίτερου αυτού συγκροτήματος. Το θέμα της αξιοποίησης των προσφυγικών ακινήτων είχε ξεκινήσει από την εποχή της Χούντας η οποία με υπουργική απόφαση επέβαλε την απομάκρυνση των προσφύγων και τη κατεδάφιση των κτηρίων, απόφαση που ευτυχώς δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Μέχρι και σήμερα το θέμα έχει μείνει ανοιχτό αν και υπάρχουν πολλές και αξιόλογες προτάσεις, όπως αυτή του Δημήτρη Ευταξιόπουλου που προτείνει πέρα από χώρους κατοικίας, κάποιες πολυκατοικίες να γίνουν ξενώνας για τους συγγενείς των ασθενών του Αγίου Σάββα, άλλη φοιτητική εστία, Μουσείο Μικρασιατικής Μνήμης και άλλος χώρος να λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο. «Τα δέκα στρέμματα ελεύθερου χώρου» σημειώνει ο ίδιος «θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως χώρος αναψυχής, με πράσινο, παγκάκια και παιδική χαρά».
Σίγουρα το χρώμα, η αίσθηση, η ησυχία, η ογδοντάχρονη ιστορία αυτών των κατοικιών και της γύρω περιοχής δεν πρέπει επ΄ουδενί λόγο να χαθεί. Από το σύντομο πέρασμά μου από εκεί μου έμεινε η αίσθηση ότι κυρίως ο χώρος αυτός πρέπει να ξαναγεννηθεί μέσα από την ιστορία του, διατηρώντας τη μνήμη του, να ξαναζωντανέψει και να επαναλειτουργήσει. Δεν θέλουμε άλλους δημόσιους χώρους «μαυσωλεία», αλλά χώρους που λειτουργούν ως «τόπος», δηλαδή ως σημείο συνάντησης. Μια σκέψη μου, ανώριμη βέβαια ακόμα, παλεύει να εκφραστεί μετά την νωπή ακόμα εικόνα των Σύρων Προσφύγων που περίμεναν το συσσίτιο στην Πλατεία Βικτωρίας σε μια από τις πιο κρύες μέρες του φετινού χειμώνα… Ίσως τα προσφυγικά τελικά, να μπορέσουν με κάποιον τρόπο και για μια ακόμη φορά να επιτελέσουν το σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκαν. Να φιλοξενούν, προσωρινά έστω, τις οικογένειες προσφύγων από τη Συρία και να παίξουν ξανά σημαντικό ρόλο σε μια από τις μεγαλύτερες προσφυγικές κρίσεις της εποχής μας. Και μέσα σε αυτά τα «αδιέξοδα» δρομάκια να βρει ξανά διέξοδο η ελπίδα για μια καινούργια καλύτερη ζωή. Μια σκέψη, για μια συζήτηση…
Όσοι αναγνώστες επιθυμούν να στέλνουν κείμενα μπορούν να μας τα στέλνουν στη διεύθυνση: [email protected] Εφόσον τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, που έχουν να κάνουν με το ύφος της ιστοσελίδας, θα δημοσιεύονται. Η «ΜτΧ» δεν ευθύνεται για τυχόν ανακρίβειες στα κείμενα των αναγνωστών.
