Με χαμόγελο και ένα τσιγάρο μπροστά στον θάνατο. Ο μεξικανός επαναστάτης, Φορτίνο Σαμάνο, στέκεται περήφανος μπροστά από το εκτελεστικό απόσπασμα.
Η φωτογραφία τραβήχτηκε το 1917 από τον βραζιλιάνο φωτογράφο Agustin Victor-Casasola, ο οποίος τη δημοσίευσε με τη λεζάντα: «Ο Φορτίνο Σαμάνο καπνίζει το τελευταίο τσιγάρο πριν από την εκτέλεσή του. Βλέπουμε έναν άνθρωπο σε ειρήνη με τον εαυτό του και με τον θάνατο». Η επανάσταση των αγροτών του Μεξικού ξέσπασε το 1910 με πρωτεργάτες τον Εμιλιάνο Ζαπάτα και τον Φραντσίσκο Μαδέρο, που είχαν το σύνθημα «Γη και Ελευθερία» (Tierra Υ Libertad).
Οι τσιφλικάδες είχαν δημεύσει τη γη στο χωριό του Ζαπάτα όπου οι αγρότες ζούσαν εξαθλιωμένοι. Το ίδιο συνέβαινε στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, καθώς το 85% της γης ανήκε στο 2% του πληθυσμού. Οι επαναστάτες συγκρότησαν τον απελευθερωτικό στρατό του νότου και πήραν τα όπλα απέναντι στο καθεστώς του δικτάτορα Πορφίριο Ντίαζ.
Ζητούσαν την επιστροφή των κλεμμένων εδαφών και την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών κατά το ένα τρίτο.
Ήθελαν να κατασχέσουν τη γη όσων τσιφλικάδων αντιδρούσαν στα αιτήματά τους και να τη διαχειρίζονται οι πληθυσμοί των ινδιάνων με σύστημα κοινοκτημοσύνης. Αυτό ήταν το σχέδιο «αγιάλα» (ayala) που φυσικά δεν άρεσε καθόλου στους γαιοκτήμονες και στο καθεστώς που στηριζόταν στην φεουδαρχία. Η επανάσταση έπρεπε να πνιγεί στο αίμα των επαναστατών.
Η επανάσταση των αγροτών διήρκεσε πολλά χρόνια. Κατά τη διάρκειά της οι επαναστάτες κατέλαβαν την πόλη του Μεξικό και πέτυχαν να ρίξουν τη δικτατορία του Ντίαζ, με τη μαχητικότητα του Ζαπάτα, του Πάντσο Βίγια και του Πασκουάρ Ορόζκο.
Δεν μπόρεσαν όμως να εφαρμόσουν τα σχέδιά τους, κυρίως γιατί διασπάσθηκε το μέτωπο των αγροτών και των αστών που ήθελαν να ανατρέψουν τον δικτάτορα. Τα συμφέροντά τους ήταν διαφορετικά.
Ο Μαδέρο δολοφονήθηκε το 1913 από τον Χουέρτα που στήριζαν οι ΗΠΑ και το 1915 ανέλαβε τα ηνία ο Καράντζα, σύμμαχος του Μαδέρο.
Το 1917 ο κυβερνήτης ανακοίνωσε μέτρα υπέρ των αγροτών για να κάμψει μεταξύ άλλων και την επαναστατικότητα του πληθυσμού. Τον Απρίλιο του 1919 ο Ζαπάτα παγιδεύτηκε από τις δυνάμεις του Καράζντα. Ένας στρατηγός του καθεστώτος ο ισχυρίστηκε ότι ήθελε να τον συναντήσει για να προσχωρήσει στις τάξεις των επαναστατών. Ο Ζαπάτα ξεγελάστηκε και τον εκτέλεσαν.
Όλα όμως είχαν αλλάξει. Ο αγροτικός πληθυσμός είχε αποκτήσει ταξική συνείδηση και ο Ζαπάτα έγινε θρύλος και παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης των εξαθλιωμένων. Για το έργο και τη θυσία του γράφτηκαν ποιήματα και τραγούδια.
Η ζωή του έγινε πολλές φορές κινηματογραφικό σενάριο. Και ο αγώνας του όμως απέδωσε καρπούς, καθώς οι κυβερνήσεις του Μεξικού έλαβαν μέτρα που βελτίωσαν τη ζωή του αγροτικού πληθυσμού.
Ο «Σαμάνος» του Θ. Παπακωνσταντίνου
Η περηφάνια των αγωνιστών αντικατοπτρίζεται στην εικόνα του υπολοχαγού του Ζαπάτα, Σαμάνο, μπροστά από το εκτελεστικό απόσπασμα. Ο φωτογράφος δεν ήξερε τίποτα άλλο για τον μελλοθάνατο ούτε και μάθαμε κάτι παραπάνω, όσα χρόνια και αν πέρασαν. Έμεινε μόνο η εικόνα του λίγα δευτερόλεπτα πριν εκτελεστεί…
Ο άνθρωπος που δεν φοβάται τον θάνατο, του χαμογελά και καπνίζει ένα τελευταίο τσιγάρο. Αυτή η αγέρωχη στάση ενέπνευσε και τον τραγουδοποιό Θανάση Παπακωνσταντίνου να γράψει το ομώνυμο τραγούδι, «Ο Φορτίνο Σαμάνο».
Ο τραγουδοποιός έχει μιλήσει για τα συναισθήματα που του προκάλεσε η φωτογραφία: «Όταν διάβασα τη λεζάντα της φωτογραφίας, ανατρίχιασα. Η στάση του Φορτίνο Σαμάνο δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα. Ίσως γι’ αυτό με συγκίνησε. Οι τωρινοί άνθρωποι, με τη συμβολή της τηλεόρασης, έχουμε υποστεί δύο σημαντικές ήττες: Από τη μια, έχουμε εθιστεί στον πόνο και στον θάνατο των άλλων –μέχρι και ζωντανή αναμετάδοση πολέμων έχουμε παρακολουθήσει– και από την άλλη, ακριβώς επειδή νομίζουμε ότι είμαστε πάντα στη θέση του θεατή, όταν χτυπήσει την πόρτα μας κάποια συμφορά ή ο ίδιος ο θάνατος ξαφνιαζόμαστε και τρομάζουμε».
Το τραγούδι έχει τρεις στροφές που αφηγούνται την ιστορία ο καθένας από την πλευρά του. Στην πρώτη ο στίχος μπαίνει στο μυαλό του Σαμάνο, στη δεύτερη, στη σκέψη του στρατιώτη και η Τρίτη στροφή είναι το τσιγάρο. Μια ωδή σε έναν επαναστάτη που σκοτώθηκε όπως χιλιάδες άλλοι ανώνυμοι χωρικοί και θα ήταν άσημος αν δεν υπήρχε ένα διάσημο κλικ.
Ο Φορτίνο Σαμάνο καπνίζει και σκέφτεται:
«Είμαι ότι δεν έζησα, είμαι η βροχή που θα `ρθει
να δροσίσει άγνωστων γυναικών το κορμί.
Βράδυ στα κρεβάτια τους πως στενάζουν ξαναμμένες
ποιος Σαμάνος έφερε τούτη τη βροχή…»
Ο στρατιώτης με τ’ όπλο σημαδεύει και σκέφτεται:
«Με μια κίνηση απλή θα του κλέψω ότι έχει ζήσει
είμαι ένας μικρός θεός, είμαι ένα στοιχειό.
Πάνω από το αίμα του αύριο εδώ την ίδια ώρα
ερπετά θα σέρνονται όπως κάνω κι εγώ…»
Το τελευταίο τσιγάρο κι εκείνο σκέφτεται:
«Θα γίνω γέλιο να κρυφτώ σε παιδιά που ξεφαντώνουν
ο καιρός θα χάνεται ώσπου κάποιο απ’ αυτά
θα φωνάξει «Λιμπερτά!» κι όπως θα κοιτάει τις κάννες
θα βρεθώ στα χείλη του σαν τσιγάρο ξανά…»
Απολαύστε το τραγούδι στο οποίο συμμετέχει και ο Διονύσης Σαββόπουλος, από τον δίσκο «Ο Σαμάνος»:
Διαβάστε επίσης στη «ΜτΧ»: Ο στρατηγός που ακρωτηριάστηκε στη μάχη και «κήδεψε» το πόδι του με τιμές και κανονιοβολισμούς. Εξελέγη πέντε φορές πρόεδρος του Μεξικού…
