Στις 5 Νοεμβρίου 1956 δύο Τούρκοι επικουρικοί επισκέφθηκαν το δικηγορικό του γραφείο. Ο Ρένος Λυσιώτης, άνοιξε την πόρτα και χαμογελώντας από επαγγελματική συνήθεια ρώτησε πως μπορούσε να τους εξυπηρετήσει. Κατευθείαν, οι δύο αστυνόμοι φανέρωσαν τον σκοπό της επίσκεψής τους: έψαχναν επιστολές του Διγενή και θα τον συνελάμβαναν επειδή είχαν πληροφορίες πως ο Ρένος ήταν μέλος της «παράνομης οργάνωσης».
Αν και αρνήθηκε τα πάντα ο νεαρός δικηγόρος, τελικά οι αρχές τον συνέλαβαν. Όταν ρώτησε που πήγαιναν, του απάντησαν: «Στο Ομορφίτα Παλάς», με εμφανή ειρωνεία, για τα χειρότερα ανακριτήρια της Κύπρου.
Στις 23 Νοεμβρίου στάλθηκε στα κρατητήρια Πύλας. Εκεί παρέμεινε μέχρι το 1958, όπου μεταφέρθηκε στην Κοκκινοτριμιθιά κι από εκεί στο Πυρόι. Κατά την παραμονή στου στα κρατητήρια Πύλας, ο Ρένος Λυσιώτης κρατώντας μία φωτογραφική μηχανή, αιχμαλώτισε στιγμιότυπα από την καθημερινότητα των κρατουμένων της ΕΟΚΑ. Παράλληλα, καθ’ όλη τη διάρκεια αιχμαλωσίας του, διατηρούσε κρυφό ημερολόγιο.
Το κρατητήριο Πύλας
Ο Ρένος Λυσιώτης, παρουσίασε σε έκθεση στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο του Μουσείου Αγώνος στη Λευκωσία. Έχει χωρίσει την έκθεση σε ενότητες, οι οποίες αφορούν τις όψεις της καθημερινής ζωής, της θρησκευτικής ζωής των κρατουμένων, τις εθνικές εορτές και την περίφημη παράσταση «Μπλοκ C».
«Το κρατητήριο Πύλας ήταν διαιρεμένο. Ήταν ένας τεράστιος χώρος χωρισμένος σε δύο κτήρια. Το ένα ήταν για τους κρατουμένους. Το άλλο ήταν η «κομαντατούρα», το διοικητήριο, οι κοιτώνες των φρουρών, μία παράγκα για επισκεπτήριο και μία παράγκα για μπάνιο μία φορά την εβδομάδα. Το τμήμα στο οποίο ζούσαμε εμείς ήταν διαιρεμένο σε εφτά διαμερίσματα. Όταν συμπληρώθηκε ο αριθμός και εγέμισαν τα αρχικά πέντε διαμερίσματα οι Άγγλοι έφτιαξαν άλλα 2. Άρα τα κόμπαουντς όπως τα έλεγαν οι Άγγλοι, ήταν επτά και το κάθε ένα είχε το γράμμα του αγγλικού αλφαβήτου. A B C D E F G.
Οι φωτογραφίες ήταν από τα διαμερίσματα από το B, C και κάποιες από το Α. Κάθε διαμέρισμα είχε τέσσερις παράγκες από τσίγκο, το μεν καλοκαίρι ήταν καμίνι, το δε χειμώνα παγωνιέρες. Δεν υπήρχε σκιά, χαρακτηριστικά έλεγα εγώ πως η μόνη σκιά ήταν εκείνη που έπεφτε από το όπλο του Άγγλου φρουρού. Κάθε διαμέρισμα περιτριγυριζόταν από διπλές σειρές συρματοπλεγμάτων και φρουρός που πρόσεχε όλες τις κινήσεις μας συνεχώς. Η κάθε παράγκα είχε 25-28 κρεβάτια με ένα μικρό διάδρομο στη μέση. Υπήρχε και μία πιο μικρή παράγκα μπροστά από τις άλλες, οι οποίες προοριζόταν για τραπεζαρία.
Εμείς προτιμήσαμε αυτήν την παράγκα να την μετατρέψουμε σε μία πρόχειρη εκκλησία και είχαμε φέρει κάποιες εκκλησιαστικές εικόνες απ’ έξω. Άλλωστε είχαμε πολλούς κρατουμένους παπάδες. Στον χώρο του διαμερίσματος στο βάθος υπήρχε μία τρύπα ασκέπαστη, η οποία ήταν τα αποχωρητήρια μας, το επισκεπτήριο που επιτρεπόταν αν δεν ήμασταν τιμωρημένοι μπορούσαμε να έχουμε 3 επισκέπτες ταυτόχρονα μία φορά την εβδομάδα. Όταν έρχονταν οι δικοί μας με την πρόσκληση, μας φώναζαν «VISIT D.P. 743 VISIT» και πήγαινα στην Πύλη, έλεγα τον αριθμό μου και με οδηγούσαν στο επισκεπτήριο».
Οι κρατούμενοι έκαναν διάφορα πράγματα για να περάσει η ώρα στα κρατητήρια. Άλλοι ασχολούνταν με την πλεκτική κι άλλοι με λεπτουργική ενώ κάποιοι προσπαθούσαν να γυμναστούν. Δεν έλειπαν από την καθημερινότητά τους και επεισόδια όπως και μικροσυμπλοκές.
Φωτογραφίες στα κρυφά
Το να βγάζει κάποιες φωτογραφίες στο κρατητήρια, δεν ήταν από τις δράσεις που επέτρεπαν οι αρχές. Οι ογκώδεις φωτογραφικές μηχανές της εποχής, έμπαιναν κρυφά και παράνομα μέσα στο στρατόπεδο, ενώ τα φιλμ έβγαιναν κρυφά για να εμφανιστούν και να τυπωθούν. Όπως περιγράφει ο Ρένος Λυσιώτης:
«Μας έβλεπαν οι φρουροί, έκλειναν τα μάτια όμως. Εάν ήθελαν την ώρα που μας έβλεπαν να βγάζουμε φωτογραφία έπρεπε να ειδοποιήσουν τον διοικητή τους. Ε αν γινόταν κάτι τέτοιο θα γινόταν συμπλοκή. Οι Άγγλοι δεν ήθελαν επεισόδια. Για αυτό πολλές φορές έκλειναν τα μάτια».
Στα κρατητήρια οι κρατούμενοι δεν παρέλειπαν να πραγματοποιήσουν εθνικές εορτές, με παρελάσεις και ελληνικές σημαίες για την 25η Μαρτίου και την 28η Οκτωβρίου. Η προετοιμασία ξεκινούσε μέρες πριν. Αν δεν είχαν σημαίες κατασκεύαζαν χειροποίητες από σεντόνια.
Η έκθεση του Ρένου Λυσιώτη διαρκεί μέχρι το τέλος του 2017.
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Η θρυλική απόδραση της ΕΟΚΑ από τις φυλακές της Κερύνειας σε 16 λεπτά. Πως κατάφεραν να ξεγελάσουν τους Άγγλους δεσμοφύλακες
