Τσαέρα, σικκιμέ, αμπαλατος, κουτσιώ. Ουσιαστικά, ρήματα, επίθετα που χρησιμοποιούμε κάθε μέρα και καμιά φορά δεν ξέρουμε πως να αποδώσουμε στη νέα Ελληνική. Κάποιες τις βαφτίσαμε αγγλικές, ορισμένες τούρκικες και άλλες αρχαιοελληνικές. Πόσο μέσα πέφτουμε όμως στην προέλευσή τους;
Σε κάθε γλώσσα και διάλεκτο υπάρχει το φαινόμενο των γλωσσικών δανείων και αντιδανείων. Παίρνουμε δηλαδή τη λέξη μίας γλώσσας και την εφαρμόζουμε στη δική μας γλώσσα. Για παράδειγμα οι λέξεις «κεφτεδάκια», «γιουβαρλάκια» και «παπούτσια» προέρχονται όλες από την τουρκική γλώσσα.
Καμιά φορά όμως, αντί να κάνουμε σωστή ετυμολογία της λέξης κάνουμε μία… παρετυμολογία. Αποδίδουμε δηλαδή λάθος καταγωγή στις λέξεις. Έτσι, τις βαφτίζουμε αγγλικές, γαλλικές, τουρκικές χωρίς ουσιαστικά να έχουν κάποια σχέση με αυτές.
Στην κυπριακή διάλεκτο, λόγω και των συνεχών κατακτήσεων του νησιού δημιουργήθηκε ένα πολύγλωσσο λεξιλόγιο. Για να δούμε μερικές λέξεις από αυτές που χρησιμοποιούμε καθημερινά και όμως έχουν άλλη ιστορία από αυτήν που νομίζουμε πως ξέρουμε.
Από την άλλη τα αντιδάνεια, είναι δάνεια που έχουμε πάρει από άλλες γλώσσες, οι οποίες έχουν πάρει από τη δική μας γλώσσα.
Πιάε μια τσαέρα τζιαι κάτσε: η καρέκλα. Πολλοί θεωρούν πως η λέξη προέρχεται από το αγγλικό chair. Ωστόσο, η λέξη έχει γαλλική προέλευση και μάλιστα, παλαιογαλλική. Προέρχεται από το chaiere. Προχωρώντας ακόμα πιο πίσω η ιστορία της λέξης chaiere έχει τις ρίζες της στο αρχαιοελληνικό καθέδρα. Στα λατινικά έγινε cathedra και με τη σειρά του στα γαλλικά chaise, ενώ στα αγγλικά chair.
Γιε μου μα είσαι τέλια… αμπάλατος; Η λέξη αμπάλατος έχει συνδεθεί με το αγγλικό unbalanced. Και για να είμαστε δίκαιοι μοιάζει να βγάζει νόημα. Παρ’ όλα αυτά οι εκδοχές της λέξης αμπάλατος είναι δύο. Η πρώτη είναι η αρχαιοελληνική καταγωγή από το επίθετο απαλωτός ή από το αραβικό ablad που σημαίνει δύστροπος και αχαΐρευτος.
Άτε τζι εκούτσισες το: Το ρήμα κουτσιώ, που σημαίνει ευστοχώ, λαθεμένα έχει συνδεθεί με το αγγλικό good shot. Που και πάλι, ένα δίκιο το έχει ο λαός αφού και νοηματικά και ηχητικά βγάζει νόημα. Η λέξη όμως προέρχεται από το αρχαιοελληνικό κοκκίζω που σημαίνει ρίχνω σπόρους.
Είμαι πολλά σικκιρτισμένος, εν μπορώ: Εγώ σικκιρτώ, εσύ σικκιρτάς… Τι σημαίνει όμως σικκιρτώ; Η λέξη σημαίνει δυσανασχετώ και έχει συνδεθεί με το αγγλικό sick and tired. Δεν είναι όμως έτσι, καθώς προέρχεται από το τουρκικό sikildim που σημαίνει είμαι βαριεστημένος.
Εφκάλαμεν νάμι: Αυτή η έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλώσει πως «μας βγήκε το όνομα». Για ακόμη μια φορά, συνδέθηκε με την αγγλική γλώσσα και το name που σημαίνει όνομα. Όμως και αυτή η λέξη είναι τουρκικής προέλευσης, από το ουσιαστικό nam που είναι το όνομα ή η φήμη.
Βέβαια, υπάρχουν κι εκείνες οι λέξεις που όντως έχουν αγγλική προέλευση ή γενικά λέξεις αγγλικές που έχουν ελληνοποιηθεί.
Φέρε να φάμε πόλιπιφ: Το πόλιπιφ είναι το γνωστό σε όλους ζαμπόν (χοιρινό κρέας ελληνιστί). Η προέλευσή του είναι αγγλική από το boiled beef. Στην Ελλάδα, χρησιμοποιείται η λέξη ζαμπόν από το γαλλικό jambon.
Αφού εν ετσιέκκαρες τη μηχανή ξανά πριν σταρτάρεις το αυτοκίνητο ίντα αγκρίζεσαι που εν δουλεύκει;
Τσιεκκάρω, σταρτάρω, αγκρίζουμαι…Και άλλα τόσα ελληνοποιημένα ρήματα με καταγωγή αγγλική. Αυτή η συνήθεια γενικά είναι πολύ διαδεδομένη σε πολλές γλώσσες. Μάλιστα το εκπληκτικό είναι πως τα ρήματα έχουν ελληνική κατάληξη. Έτσι έχουμε το τσιεκκάρω από το αγγλικό check με την κατάληξη -άρω, όπως και το σταρτάρω από το αγγλικό start συν της ελληνικής κατάληξης -άρω. Το αγκρίζουμαι από την άλλη προέρχεται από το επίθετο angry που σημαίνει θυμωμένος και έχει μετατραπεί σε ρήμα παθητικής μορφής μάλιστα με την κατάληξη -ούμαι, δημιουργώντας το γνωστό αγκρίζουμαι.
Το τάσπιν άθκειασες το;
Το τάσπιν που ίσως να μην χρησιμοποιείται τόσο πολύ στις πόλεις, αλλά συναντάται ακόμα στα χωριά και ακούγεται από ανθρώπους της προηγούμενης γενιάς, προέρχεται από το αγγλικό
dust – bin και σημαίνει κάλαθος.
Και αυτές είναι μόνο λίγες από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά χωρίς να ξέρουμε την προέλευσή τους.
Με πληροφορίες: Γιώργος Β. Γεωργίου, 1099 κυπριακές παροιμίες και φράσεις
