Ο Γιοχάνες Βερμέερ έζησε την ολλανδική Χρυσή εποχή, όταν η τέχνη, η επιστήμη και το οικονομικό θαύμα των Κάτω Χωρών έφτασαν στο ζενίθ.
Οι καλλιτέχνες άκμαζαν, καθώς η εύπορη κοινωνία ήθελε πίνακες για τα σαλόνια της.
Το προτεσταντικό κράτος καλλιεργούσε μία ανεξιθρησκία πρωτόγνωρη για την Ευρώπη.
Ένας από τους πρώτους γνωστούς πίνακές του, η «Αγία Πραξέδη» απεικονίζει μία Ρωμαία αγία που ετοιμάζει τα σώματα χριστιανών μαρτύρων για ταφή.
Είναι παράξενο έργο, διόλου τυπικό του Βερμέερ.
Ο καλλιτέχνης μοιάζει να αναζητά το ύφος του.
Κορίτσια, κορίτσια, κορίτσια
Περί το 1657 ο Βερμέερ άρχισε να ζωγραφίζει έργα που γίνονταν εύκολα αναγνωρίσιμα ως δικά του, όπως το «Κορίτσι που διαβάζει γράμμα μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο».
Σε αυτό τον πίνακα εμφανίζονται τα τυπικά του χαρακτηριστικά:
Μια γυναίκα πλάι στο παράθυρο, με το πρόσωπο λουσμένο στο φως.
Αφότου βρήκε το αγαπημένο του θέμα, ο Βερμέερ σπάνια παρέκκλινε απ’ αυτό.
Ζωγράφισε πάνω από δύο δεκάδες έργα που δείχνουν γυναίκες σε παράθυρα.
Χύνουν γάλα, εξετάζουν τα κοσμήματά τους, διαβάζουν επιστολές, παίζουν λαούτο.
Σπανίως ζωγραφίζει άντρες.
Συχνά ο θεατής μοιάζει να βρίσκεται στο ίδιο δωμάτιο, με το παράθυρο στ’ αριστερά, τις καρέκλες με τις λεοντοκεφαλές, τους χάρτες στον τοίχο.
Οι γυναίκες φορούν τα ίδια, παλτό με γούνα, περιστήθιο με γαλάζιες ρίγες και δίπλα τους υπάρχει η ίδια κανάτα και κοσμηματοθήκη.
Η πρωτοκαθεδρία των γυναικών μάλλον έχει να κάνει με την οικογένεια του Βερμέερ.
Μετά το 1660, εκείνος κι η γυναίκα του ζούσαν με την πεθερά του και τα πέντε πρώτα παιδιά τους που επέζησαν ήταν κορίτσια.
Αν και του άρεσε να ζωγραφίζει γυναίκες, δεν εκθέτει τον ερωτισμό τους.
Το βλέμμα του δεν είναι λάγνο.
Για το «Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι», οι ιστορικοί τέχνης υποθέτουν ότι πρόκειται για μία από τις κόρες του και φαίνεται λογικό. Υπάρχει αγάπη, αλλά όχι πόθος.
Πλαστογράφοι εν όψει
Ο Βερμέερ έτυχε μεγάλης εκτίμησης όσο ζούσε.
Οι σύγχρονοί του τον χαρακτηρίζουν «επιφανή» και διορίστηκε δύο φορές επικεφαλής της συντεχνίας των καλλιτεχνών.
Όμως δεν ήταν παραγωγικός.
Ζωγράφιζε μόλις τρεις ή τέσσερις πίνακες τον χρόνο και συνολικά ζωγράφισε λιγότερους από 50.
Η δημοτικότητα και η σπανιότητα των έργων του Βερμέερ ευνοούσαν την πλάστογραφία.
Ο Ολλανδός καλλιτέχνης Χαν βαν Μέεγκερεν, τη δεκαετία του 1930, υπήρξε ένας επιδέξιος πλαστογράφος του.
Έβρισκε έναν παλιό μουσαμά, έτριβε πάνω του μελάνι- ως δήθεν βρωμιά λόγω παλαιότητας – κι εφεύρισκε μια πιστευτή ιστορία για την προέλευσή του.
Υπήρξε ευφυής και στην επιλογή θεμάτων. Αντί να μιμηθεί το ώριμο ύφος του Βερμέερ, αντέγραφε τους πρώιμους θρησκευτικούς του πίνακες.
Το κόλπο έπιασε.
Ένας ειδικός θεώρησε τον πλαστό πίνακα ως γνήσιο Βερμέερ.
Ο βαν Μέεγκερεν πήρε θάρρος και ζωγράφισε άλλους πέντε, μαζί με δύο, του επίσης Ολλανδού Πίτερ ντε Κοχ.
Έβγαλε περίπου 2 εκατομμύρια δολάρια, δηλαδή με σημερινές τιμές 28 εκατομμύρια δολάρια .
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο βαν Μέεγκερεν ανακρίθηκε ως συνεργάτης των Ναζί για την πώληση της «Γυναίκας που συλλαμβάνεται να μοιχεύει» στον Χέρμαν Γκέρινγκ.
Ο βαν Μέεγκερεν είχε ένα εκπληκτικό επιχείρημα.
Δεν μπορούσε να καταδικαστεί επειδή πούλησε έναν Βερμέερ στους Ναζί, γιατί ο πίνακας ήταν πλαστός.
Εξαπατώντας μάλιστα τον Γκέρινγκ, ο βαν Μέεγκερεν εξασφάλισε την επιστροφή περίπου 200 πινάκων που είχαν κλαπεί από ολλανδικές συλλογές.
Οι Ολλανδοί αιφνιδιασμένοι ίσως από το θράσος του, τον ανακήρυξαν ήρωα.
Οι βαριές κατηγορίες αποσύρθηκαν και καταδικάστηκε σε ένα χρόνο κράτηση για απάτη.
Όσο για τους ειδικούς, αδυνατούσαν να εξηγήσουν πώς γελάστηκαν. Λογικό. Αν μπορούσαν να το εξηγήσουν δεν θα την πατούσαν ευθύς εξ αρχής.
Χαμένοι Βερμέερ
Η τεράστια αξία των πινάκων του Βερμέερ αποτελεί πρόκληση για τους κλέφτες έργων τέχνης.
Το 1974 εκλάπη «Η Καθαρίστρια» από το Κένγουντ Χάους στο Λονδίνο.
Οι Times έλαβαν μια λωρίδα κομμένη από την άκρη του πίνακα με την προειδοποίηση ότι θα έκαιγαν το έργο ανήμερα του Αγίου Πατρικίου, αν δεν ικανοποιείτο το αίτημα της μεταφοράς σε ιρλανδική φυλακή δύο γυναικών, οι οποίες ήταν καταδικασμένες σε ισόβια για συμμετοχή στον IRA.
Δεν μεταφέρθηκαν και τελικά η αστυνομία δέχτηκε τηλεφώνημα που την οδήγησε σε μία εκκλησία του Λονδίνου, όπου βρέθηκε το έργο τυλιγμένο σε εφημερίδα.
Το μόνο έργο του Βερμέερ που παραμένει χαμένο, είναι «Το Κονσέρτο», που εκλάπη από το Μουσείο Ιζαμπέλα Στιούαρτ Γκάρντερ στη Βοστώνη το 1990.
Οι κλέφτες, ντυμένοι αστυνομικοί, έπεισαν τους φρουρούς να τους αφήσουν να μπουν.
Κατόπιν έδεσαν και φίμωσαν το προσωπικό, κατέστρεψαν τις κάμερες ασφαλείας και σε δύο ώρες αφαίρεσαν πάνω από δέκα έργα, μεταξύ των οποίων αυτό του Βερμέερ, δύο Ρέμπραντ, έναν Μανέ κι ένα αρχαίο κινέζικο βάζο.
Οι πίνακες αγνοούνται ακόμη, αν και υπάρχει αμοιβή 5 εκατομμυρίων δολαρίων για όποιον βοηθήσει στην εύρεσή τους.
ΠΗΓΗ: «Η Μυστική Ζωή των Μεγάλων Ζωγράφων» από τις εκδόσεις «ΑΙΩΡΑ».
