Ο θρύλος των “γοργόνων” είναι αρχαίος.
Από τον Καναδά, στη νοτιοανατολική Ασία, μέχρι και στην Ελλάδα.
Στην “Οδύσσεια” συναντάμε τις Σειρήνες, που ήταν μισές γυναίκες μισές πουλιά, αλλά υπάρχουν και οι θρύλοι θαλάσσιων πλασμάτων με κορμιά και κεφάλια ανθρώπων.
Οι αρχαίες γοργόνες δεν ήταν τα όμορφα, φιλικά πλάσματα που εμφανίζονται στην “Μικρή Γοργόνα” του Ντίσνεϊ, αλλά τέρατα που ενσαρκώνουν τις καταστροφικές δυνάμεις της θάλασσας.
Ξεγελούν τα πλοία και τα οδηγούν στη συντριβή σε υφάλους ή πνίγουν τους ναυτικούς, τραβώντας τους στο βυθό.
Οι μελετητές έχουν διατυπώσει διάφορες θεωρίες για την ερμηνεία του μύθου.
Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι ως γοργόνες θεωρήθηκαν διάφορα ζωικά είδη.
Σε αυτά ανήκει η τάξη των Σειρηνοειδών, οι αλικόρες και οι μανάτοι, μεγάλα υδρόβια θηλαστικά που ζουν σε θερμά τροπικά ποτάμια, έλη και παράκτιους υγροβιότοπους.
Παρόμοια περίπτωση είναι οι φώκιες στις εύκρατες και βόρειες θάλασσες, ακόμα και τα δελφίνια, που συχνά ακολουθούν πλοία.
Μια άλλη πιθανή ερμηνεία είναι η εξαιρετικά σπάνια γενετική κατάσταση της σειρηνομελίας, στην οποία τα πόδια ενός νεογέννητου είναι ενωμένα ώστε να μοιάζουν με ουρά ψαριού.
Αυτό συμβαίνει μια φορά στις 100.000 γεννήσεις και συνήθως το βρέφος δεν επιβιώνει.
Ακόμα μία θεωρία είναι η εκούσια δημιουργία γοργόνων, από το σώμα και το κεφάλι ενός θηλαστικού και την ουρά ενός ψαριού.
Αυτό δεν συνέβαινε πάντα με σκοπό την εξαπάτηση, καθώς τέτοιου είδους τεχνητές “γοργόνες” χρησιμοποιούνταν σε θρησκευτικές τελετουργίες στην Ιαπωνία και τα νησιά της νοτιοανατολικής Ασίας.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1840, ο κόσμος, (ή τουλάχιστον οι πιο εύπιστοι), ήταν έτοιμος να πιστέψει στην ύπαρξη των γοργόνων.
Παρόλα αυτά, χρειάστηκε η ευφυΐα του μεγαλύτερου ανθρώπου του θεάματος, του Αμερικάνου Φ. Τ. Μπάρνουμ, για να κάνει μία από τις μεγαλύτερες φάρσες του 19ου αιώνα: Την έκθεση της θρυλικής Γοργόνας του Φίτζι στη Νέα Υόρκη.
Η Γοργόνα του Φίτζι
Το καλοκαίρι του 1842, έφτασε στη Νέα Υόρκη ένας Βρετανός φυσιοδίφης με το όνομα Δρ. Τζ. Γκρίφιν, ισχυριζόμενος ότι έφερε μαζί του ένα εξαιρετικά σπάνιο θέαμα, τη Γοργόνα του Φίτζι, την οποία έλεγε ότι είχε πιάσει στα ανοιχτά του νησιού Φίτζι στον Ειρηνικό ωκεανό.
Ο Τύπος της Νέας Υόρκης ενθουσιάστηκε και συγκεντρώθηκε στο ξενοδοχείο του Γκρίφιν, ο οποίος στην αρχή δεν ήθελε καν να τους δει, αλλά τελικά δέχτηκε να τους δείξει το ταριχευμένο πλάσμα.
Οι ενθουσιασμένοι δημοσιογράφοι πείστηκαν ότι η γοργόνα ήταν γνήσια, αλλά καθώς καθώς η φωτογραφία δεν είχε ακόμα τελειοποιηθεί, τα ενθουσιώδη άρθρα τους δεν συνοδεύονταν από φωτογραφίες.
Το κενό συμπλήρωσε ο Φ. Τ. Μπάρνουμ, επισκεπτόμενος τα γραφεία όλων των εφημερίδων της πόλης και μοιράζοντας γκραβούρες όμορφων, γυμνόστηθων γοργόνων.
Οι αρχισυντάκτες των εφημερίδων, νομίζοντας πως είχαν την αποκλειστικότητα, δημοσίευσαν την γκραβούρα την οποία είδε όλος ο κόσμος.
Τότε ο Δρ. Γκρίφιν, ξαφνικά, άλλαξε γνώμη και συμφώνησε να εκθέσει τη γοργόνα στο Concert Hall του Broadway.
Το έκθεμα ήταν το κέντρο των διαλέξεών του ως εξερευνητή και φυσιοδίφη στις θάλασσες του νότου. Μετά από μία εβδομάδα, ο Γκρίφιν επέτρεψε να μεταφερθεί η γοργόνα στο Αμερικάνικο Μουσείο του Μπάρνουμ, όπου συγκέντρωσε τεράστια πλήθη, τριπλασιάζοντας την επισκεψιμότητα.
Αφού παρέμεινε έναν μήνα στο μουσείο, η γοργόνα ξεκίνησε για μια περιοδεία στις νότιες πολιτείες της Αμερικής, αλλά οι αντιδικίες σχετικά με τη γνησιότητα της, ανάγκασαν τον Μπάρνουμ να τη φέρει πίσω στη Νέα Υόρκη.
Για τα επόμενα 20 χρόνια, η γοργόνα εκτίθετο στη Νέα Υόρκη στο Αμερικάνικο Μουσείο.
Οι απάτες του Μπάρνουμ
Ο Μπάρνουμ είχε στήσει μια πανέξυπνη τριπλή φάσα στο κοινό της Νέας Υόρκης.
Αρχικά, γνώριζε ότι η γοργόνα ήταν απάτη. Την είχε αγοράσει ο ίδιος.
Η γοργόνα ήταν πιθανώς ένα θρησκευτικό αντικείμενο από τη νοτιοανατολική Ασία, κατασκευασμένη από το ταριχευμένο κεφάλι και στήθους ενός μικρού πιθήκου που είχε συρραφεί στην ουρά ενός ψαριού.
Ο Μπάρνουμ την αγόρασε απ’ τον συνεργάτη του, Μόζες Κίμπαλ, ο οποίος την είχε αγοράσει με τη σειρά του από έναν Αμερικάνο καπετάνιο με το όνομα Ίντες.
Ο Ίντες την προμηθεύτηκε στην Άπω Ανατολή το 1822. Αναγκάστηκε να πουλήσει το πλοίο του και δανείστηκε πολλά χρήματα, για να την αγοράσει έναντι του αστρονομικού ποσού των 6 χιλιάδων δολαρίων.
Ήλπιζε να αποσβέσει την επένδυσή του εκθέτοντας τη γοργόνα στο Λονδίνο, αλλά απέτυχε και την πούλησε.
Το δεύτερο αριστοτεχνικό χτύπημα του Μπάρνουμ ήταν η δημιουργία της παραφιλολογίας σχετικά με την άφιξη της γοργόνας στη Νέα Υόρκη, διοχετεύοντας στον τύπο επιστολές σχετικά με την “ανακάλυψή” του και την αναμενόμενη “άφιξη” στη Νέα Υόρκη.
Σωστή κίνηση αποδείχθηκε και η διανομή των γκραβούρων με τη γυμνόστηθη γοργόνα, οι οποίες του προσέφεραν τεράστια δημοσιότητα και απογείωσαν τη φαντασία του κοινού.
Βέβαια, στην πραγματικότητα, η γοργόνα ήταν ένα μικρό, ρυτιδιασμένο πλάσμα και δεν είχε καμία σχέση με τις γοργόνες των κινουμένων σχεδίων.
Η τρίτη και τελευταία απάτη του ήταν η επινόηση του Βρετανού φυσιοδίφη “Δρ. Τζ. Γκρίφιν”, η παρουσία του οποίου έδινε στη γοργόνα επιστημονικό κύρος. Στην πραγματικότητα ήταν ένας συνεργάτης του Μπάρνουμ, με το όνομα Λέβι Λάιμαν, και πληρωνόταν για να παίξει τον ρόλο. Η γοργόνα εξαφανίστηκε γύρω στο 1860.
Μπορεί να καταστράφηκε σε μια πυρκαγιά που ξέσπασε στο μουσείο του Μπάρνουμ το 1865.
Πάντως πρόλαβε να κάνει τον Μπάρνουμ πάμπλουτο και διάσημο!
ΠΗΓΗ: Οι Μεγαλύτερες Απάτες της Ιστορίας, Eric Chaline, Εκδόσεις Κλειδάριθμος
