Τις πρώτες πρωινές ώρες της 14ης Δεκεμβρίου 1955, η αστυνομία έκανε επιδρομή στα σπίτια μελών του ΑΚΕΛ. Συνελήφθησαν περίπου 135 άτομα και οδηγήθηκαν στις φυλακές. Για τέσσερα χρόνια το ΑΚΕΛ ήταν παράνομο.
Την επόμενη μέρα, ο κυβερνήτης της Κύπρου Χάρτινγκ, εκδίδει διάταγμα εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους έθεσε εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, την Ένωση Αγροτών Κύπρου (ΕΑΚ), την Παγκύπρια Οργάνωση Δημοκρατικών Γυναικών (ΠΟΔΓ) και την Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας (ΑΟΝ).
Απαγορεύτηκε, επίσης, η έκδοση και κυκλοφορία των εφημερίδων «Νέος Δημοκράτης», «Ανεξάρτητος», «Εμπρός», «Ινκιλαπψί», καθώς και του «Θεωρητικού Δημοκράτη», μηνιαίου περιοδικού του ΑΚΕΛ.
Το διάταγμα του Χάρτινγκ
«Το ΑΚΕΛ, Κομμουνιστικό Κόμμα της Κύπρου, κηρύχθηκε χθες με διάταγμα της Αυτού Εξοχώτης του Κυβερνήτη, παράνομος σύνδεσμος με βάση το άρθρο 60 του Ποινικού κώδικα. […] Κατά τη διάρκεια της νύκτας, αριθμός κομμουνιστών συνελήφθησαν με βάση το άρθρο των κανονισμών έκτακτης ανάγκης. Η τρομοκρατία και η βία έκαναν αναγκαία την κήρυξη κατάστασης επειγούσης ανάγκης. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να αφήσει ελευθερία δράσης σε μια οργάνωση που οι πραγματικοί σκοποί της είναι να παρατείνει τη δυσαρέσκεια και τις ταραχές στην Κύπρο».
Η Παγκύπρια Εργατική Ομοσπονδία μέσω της οποίας το ΑΚΕΛ ασκούσε στο παρελθόν σημαντικό έλεγχο στις συντεχνίες, δεν κηρύχθηκε εκτός νόμου.
Πολλοί κομμουνιστές όμως που κατείχαν θέσεις στην συντεχνία συνελήφθησαν.
Οι περισσότεροι συλληφθέντες οδηγούνται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Πύλα και ακολούθως στις Κεντρικές Φυλακές.
Η απόδραση των ηγετών
Τα μέλη που κατάφεραν να διαφύγουν της σύλληψης όπως ο Ανδρέας Φάντης και ο Γιάννης Κατσουρίδης οργάνωσαν επιχείρηση απόδρασης των ηγετικών στελεχών του κόμματος Κυριάκο Χρίστου, Παυλάκη Γεωργίου και τον Γ.Γ. του Κόμματος, Εζεκία Παπαϊωάννου. Έτσι οι πέντε παράνομοι αριστεροί, αποτέλεσαν τον κεντρικό καθοδηγητικό πυρήνα του κόμματος στα χρόνια της παρανομίας.
Τρεις μήνες μετά το κλείσιμο της εφημερίδας Νέος Δημοκράτης, δημιουργείται η Χαραυγή.
Η νέα εφημερίδα αποτελεί τη φωνή του Κόμματος αν και δεν γράφεται πουθενά μέσα στα φύλλα της έως και σήμερα.
Οι παράνομοι μηχανισμοί
Για να λειτουργήσει ο καθοδηγητικός πυρήνας έστησε μία σειρά από παράνομους μηχανισμούς αποτελούμενος από μέλη και τοπικά στελέχη. Κατασκευή κρησφύγετων, μηχανισμός αλληλογραφίας, έκδοσης φυλλαδίων καθώς και οργάνωσης και καθοδήγησης κινητοποιήσεων και διαδηλώσεων, συντήρησαν το ΑΚΕΛ ως τις 2 Δεκεμβρίου 1959.
Το μεγαλειώδες συλλαλητήριο
Στις 28 Ιουνίου 1958 και αφού είχαν προηγηθεί πολλές κινητοποιήσεις και συλλαλητήρια για την άρση της παραγραφής, ο κόσμος του ΑΚΕΛ απαίτησε μία και τελευταία φορά την άρση της παραγραφής.
Είχαν προηγηθεί οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, ο αγώνας της ΕΟΚΑ είχε τελειώσει και η Κύπρος πλέον θα ίδρυε την πρώτη Κυπριακή Δημοκρατία.
Η έκτακτη κατάσταση τερματίστηκε, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης καταργήθηκαν. Κηρύχθηκε γενική αμνηστία και οι πολιτικοί κρατούμενοι είχαν αφεθεί ελεύθεροι.
Ωστόσο το ΑΚΕΛ, τελούσε ακόμη υπό παρανομία.
Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου σε δηλώσεις του στη Χαραυγή στις 11 Απριλίου 1959 είχε δηλώσει πως είναι «πολιτικό σκάνδαλο το γεγονός πως το κόμμα του εργαζόμενου λαού, το ΑΚΕΛ και όλες οι άλλες λαϊκές οργανώσεις και εφημερίδες βρίσκονται ακόμη σε παρανομία».
Ο Κυβερνήτης ακάθεκτος δεν δέχεται να άρει τις προγραφές.
Έτσι ο κόσμος του ΑΚΕΛ κινητοποιείται μαζικά.
Ο Κυβερνήτης κατακλύζεται από ψηφίσματα και στο νησί γίνονται καθημερινά διαδηλώσεις.
Την Κυριακή 28η Ιουνίου, 1958 το αίτημα για νομιμοποίηση κορυφώνεται με τη μεγαλειώδη διαδήλωση που έγινε στον Άγιο Αντώνιο.
Ομιλητές της συγκέντρωσης ο Εζεκίας Παπαϊωάννου και δήμαρχοι Χριστοδουλίδης της Λάρνακας, Παρτασίδης της Λεμεσού και Πούγιουρος της Αμμοχώστου.
Η συγκέντρωση δεν επικεντρώνεται μόνο στο αίτημα για νομιμοποίηση αλλά γίνεται λόγος και για την πολιτική που πρόκειται να ακολουθήσει το κόμμα στην ανεξάρτητη Κύπρο.
Τελικά, λίγες μέρες αργότερα ο Κυβερνήτης εξέδωσε διάταγμα στο οποίο ήρε την προγραφή.
Οι δολοφονίες
Η τετραετία της παρανομίας του κόμματος συνέπεσε με την τετραετία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Το ΑΚΕΛ υποστήριζε τότε την ένωση, όμως διαφωνούσε με την ένοπλη δράση, έχοντας την άποψη ότι ήταν πιο αποτελεσματικές οι πολιτικές μορφές πάλης. 20 μέλη του ΑΚΕΛ δολοφονήθηκαν από ανθρώπους της ΕΟΚΑ. Ωστόσο, οι δολοφονίες αυτές έως σήμερα δεν έχουν ξεκαθαριστεί καθώς οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές επικαλούνται διαφορετικούς λόγους. Το ΑΚΕΛ κατηγορεί τον Γρίβα για μένος εναντίον της αριστεράς, υποστηρίζει ότι οι δολοφονίες έγιναν ξεκάθαρα με πολιτικό και ιδεολογικό κριτήριο για να εξοντωθεί η αριστερά, χωρίς να υπάρχει η οποιαδήποτε απόδειξη ότι πρόδωσαν στους Άγγλους, ενώ η ΕΟΚΑ τότε έκανε λόγο για εκτελέσεις αναγκαίες λόγω προδοσίας.
*Όλες οι φωτογραφίες ανήκουν στο άρθρο του Γ. Κολοκασίδη
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: 53 χιλ. Εβραίοι στην Κύπρο, όπου τους εγκλώβισαν οι Άγγλοι. Όταν τους είπαν να χτίσουν «τις φυλακές τους» απάντησαν: «Αρκετά στρατόπεδα συγκέντρωσης χτίσαμε στην Ευρώπη. Δεν θα χτίσουμε άλλα» …
