Το κάστρο που βρίσκεται στην ιστορική Υπάτη, κοντά στη Λαμία, ήταν πρωτεύουσα του λαού των Αινιάνων και έχει καταγραφεί ως κέντρο μαγείας. Έζησε όλες τις ταραγμένες περιόδους της ιστορίας πολιορκήθηκε πολλές φορές, αλλά αποδείχθηκε πολύ ανθεκτικό λόγω της καλής οχύρωσής του.
Η περιοχή αναφερόταν εκκλησιαστικά με το όνομα «Νέαι Πάτραι». Έτσι για αποφυγή οποιασδήποτε σύγχυσης ο Μητροπολίτης Πατρών λεγόταν «Παλαιών Πατρών».
Ένα ιστορικό παράδοξο που σχετίζεται με την ονομασία«Νέαι Πάτραι» είναι ότι ο σημερινός βασιλιάς της Ισπανίας αποκαλείται μεταξύ των άλλων ως “Duque de Neopatria”, δηλαδή «Δουξ Νέων Πατρών». Ο τίτλος προέκυψε από τον Πέτρο Δ’ Αραγκόν της Ισπανίας, ο οποίος υπήρξε Δούκας Νέων Πατρών, δηλαδή Δούκας της σημερινής Υπάτης. Τίτλος που διατηρήθηκε από τους διαδόχους του!
Η αρχική οχύρωση ξεκίνησε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και αργότερα τον 6ο μ.Χ αιώνα ο Ιουστινιανός ανανέωσε το οχυρό.
Το 1204 καταλήφθηκε από τους Φράγκους σταυροφόρους και το 1218 πέρασε στην κυριαρχία των βυζαντινών δεσποτών της Ηπείρου.
Αργότερα, το 1267 ενισχύθηκε περαιτέρω από τον Ιωάννη Άγγελο Δούκα Κομνηνό, ο οποίος ήταν νόθος γιος του Μιχαήλ Β’ Δούκα, Δεσπότη της Ηπείρου και ίδρυσε το Δουκάτο Νέων Πατρών. Το Δουκάτο την εποχή εκτεινόταν από τον Όλυμπο μέχρι τον Κορινθιακό κόλπο.
Το Κάστρο της Yπάτης το 1275 δέχτηκε τη σφοδρή επίθεση του Ιωάννη Παλαιολόγου, βυζαντινού στρατηγού, επικεφαλής 30.000 ανδρών.
Δεν μπορούσε όμως να το καταλάβει λόγω της ισχυρής οχύρωσης. Ο Ιωάννης Άγγελος Δούκας Κομνηνός απέδρασε από το κάστρο και κάλεσε σε βοήθεια τον Φράγκο Δούκα των Αθηνών, ο οποίος έφτασε επικεφαλής ιπποτών και διέλυσε την πολιορκία. Το Κάστρο παρέμεινε στην κυριαρχία των απογόνων του Ιωάννη του Νόθου μέχρι το 1318, οπότε πέρασε στα χέρια των Καταλανών, που σχημάτισαν το δουκάτο των Αθηνών και των Νέων Πατρών.
Το 1393 καταλήφθηκε από τους Τούρκους, που είχαν επικεφαλής το Σουλτάνο Βαγιαζήτ. Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας ονομαζόταν Πατρατζίκι (μικρή Πάτρα) και αποτελούσε έδρα ιδιαίτερης επαρχίας.
Το 1377, τον τίτλο του Δούκα Νέων Πατρών πήρε ο Πέτρος Δ’ της Αραγκόν της Ισπανίας. Ο τίτλος διατηρήθηκε από τους διαδόχους του και είναι ακόμη μέρος του πλήρους τίτλου των μοναρχών της Ισπανίας. Με άλλα λόγια, ο σημερινός βασιλιάς της Ισπανίας είναι μεταξύ των άλλων και “Duque de Neopatria”, δηλαδή «Δουξ Νέων Πατρών».
Τι λέει ο θρύλος για την όμορφη πατρινιά για τα μάτια της οποίας «έπεσε το κάστρο»
Σύμφωνα με τον λαογράφο Ζάχο Ξηροτύρη, το κάστρο συνδέεται με έναν θρύλο με πρωταγωνίστρια μια όμορφη Πατρινιά.
Γράφει ο Ξηροτύρης: «Εκεί ήταν κλεισμένη και η όμορφη Πατρινιά κόρη του υπερασπιστού του κάστρου στη Βυζαντινή εποχή, που ο Πασάς πιο πολύ για την όμορφη αρχοντοπούλα, παρά για το Πατρατζίκι έκανε αλλεπάλληλες επιθέσεις, ως που το πήρε το περίφημο κάστρο που στεκόταν εκεί ψηλά σαν αετοφωλιά και μαζί και την πανέμορφη αρχοντοπούλα. Μα κι’εκείνη σαν αρχοντοπούλα και έξυπνη Πατρινιά, για να μην πέσει σε χέρια τούρκικα ζήτησε με κατάνυξη ψυχική από τον Θεό, να της πάρει το κόκκινο χρώμα από τα μάγουλά της και να γίνει κίτρινη για να ασχημίσει, να μη γίνει βορά του πάθους του Πασά. Έτσι και έγινε, το κόκκινο χρώμα από τα μάγουλά της και τα χείλη της έπεσε σε θάμνους και ο Ξηριάς γέμισε ως κάτω ως τον Πουρνιά, από πικροδάφνες με άσπρα και κόκκινα χρώματα και γύρω στο κάστρο φύτρωσαν ασφάκες με σταχτιά και κιτρινωπά χρώματα.
Με απιστία πήρε το κάστρο και την αρχοντοπούλα ο Πασάς. Ένας Τούρκος Ελληνομαθής προσποιήθηκε ότι είναι γυναίκα έγκυος και από βραδύς παρακαλούσε στη πόρτα του κάστρου την αρχοντοπούλα να την αφήσει να περάσει για να γεννήσει. Χιλιάδες Τούρκοι μπουκάρανε τότε σαν ξεγελάστηκε η αρχοντοπούλα και άνοιξε. Το κάστρο της Υπάτης ακόμη φρουρείται από τρία στοιχειά. Τρία κιούπια είναι κλεισμένα στο πηγάδι του κάστρου. Το ένα γεμάτο φλουριά, το άλλο φίδια και το τρίτο νερό, στοιχειωμένα και τα τρία και κανείς δεν τολμάει να τα θίξει γιατί φρουροί είναι τα φίδια που οι ντόπιοι πιστεύουν ακόμα, ότι φρουρούν την ομορφονιά της Υπάτης, την ξακουσμένη καλλονή και το ιστορικό της κάστρο».
Το Μεσαιωνικό Κάστρο Υπάτης ανοίγει τις πύλες του στο κοινό
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας άνοιξαν τις πύλες του Κάστρου στο κοινό το Σάββατο 19 Δεκεμβρίου 2015. Εκπρόσωποι της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας ξενάγησαν τους επισκέπτες και παρουσίασαν τα αρχαιολογικά ευρήματα και τις εργασίες.
Πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποψίλωσης, καθαρισμού, αποχωματώσεων, διερεύνησης και αποκάλυψης των αρχαιολογικών καταλοίπων για τη συλλογή πρόσθετων στοιχείων για τη δομή, την οργάνωση και την ασφαλή χρονολόγηση της καστροπολιτείας.
Στο χώρο της ακρόπολης διενεργήθηκαν εργασίες άρσης ετοιμορροπίας, στερέωσης, αρμολόγησης και αποκατάστασης των ευπαθών τμημάτων της τοιχοδομίας του οχυρωματικού περιβόλου και των κτισμάτων στο εσωτερικό της.
Για τη βελτίωση της προσβασιμότητας κατασκευάστηκαν διάδρομοι περιήγησης, πλατώματα στάσης-θέασης επισκεπτών, προστατευτικά κιγκλιδώματα και κλίμακα ανόδου. Τοποθετήθηκαν ενημερωτικές πινακίδες, εκδόθηκε έντυπο ενημερωτικό υλικό και εγκαταστάθηκε εξωτερικός ηλεκτροφωτισμός για την ενίσχυση της εποπτικότητας και την πληρέστερη ανάδειξη του μνημείου.
Τέλος, στο προαύλιο του Βυζαντινού Μουσείου Φθιώτιδας στην Υπάτη, τοποθετήθηκε τηλεσκόπιο και ενημερωτική πινακίδα σχετικά με το έργο.
Αντλήθηκαν πληροφορίες από το Καστρολόγο
