Η διαπόμπευση της Γιαννούλας της Κουλουρού αποτελεί ένα από τα κλασικά έθιμα της Πατρινής αποκριάς. Ποια είναι η πραγματική ιστορία της γυναίκας που αναπαριστά το παραδοσιακό δρώμενο;
Στο έθιμο της Γιαννούλας Κουλουρού ένας άντρας ντύνεται νύφη και αναζητά στον μώλο το γαμπρό, συνήθως ντυμένο με ναυτικό κουστούμι. Η νύφη συνοδεύεται πάντα από το πλήθος για να μη χάσει το δρόμο. Η ιστορία του προξενιού, που αναβιώνει κάθε χρόνο, δεν αποτελεί αστικό μύθο. Είναι η σκληρή πραγματικότητα μιας ταλαιπωρημένης γυναίκας που μετατράπηκε σε έθιμο.
Η Γιαννούλα Κουλουρού γεννήθηκε το 1868 στην Άνω Πόλη της Πάτρας. Πήρε το όνομα της από τα κουλούρια που πουλούσε. Η ελαφριά νοητική υστέρηση που τη χαρακτήριζε ήταν ένα από τα στοιχεία της προσωπικότητας της που εκμεταλλεύτηκαν οι κάτοικοι και άρχισαν να την περιπαίζουν. Ζούσε με τον καημό να παντρευτεί. Το μαράζι της έφτασε στα αυτιά μιας παρέας Πατρινών που αποφάσισαν να της κάνουν πλάκα, την έπεισαν ότι θα της βρουν γαμπρό και την πήραν μαζί τους για να πάνε να τον βρουν.
Η πρώτη «απόπειρα» ξεκίνησε στις 2 Φεβρουαρίου 1914, καθώς την έπεισαν ότι πρόκειται να γίνει ο γάμος, με την Γιαννούλα να παρελαύνει ως νύφη στην οδό Καλαβρύτων, τη σημερινή Γούναρη, στους κεντρικούς δρόμους και στα στέκια της πόλης.
Γαμπρός δεν εμφανίστηκε ποτέ, παρά ένα πλήθος να την κοροϊδέψει. Την επόμενη χρονιά οι Πατρινοί δημοσιογράφοι Τέλης Τουρνάς, και Μάκης Αθανασίου έγραψαν το πάθημά της σε επιθεώρηση και τον ρόλο της τον υποδύθηκε ο βαυαρικής καταγωγής έλληνας ηθοποιός Εδμόνδος Φυρστ.
Για τα επόμενα χρόνια η παρέα αυτή δεν ασχολήθηκε ξανά με τη ταλαιπωρημένη γυναίκα, έως το 1918 που την έπεισαν ξανά για έναν ακόμη γάμο. Ο Νίκος Πολίτης στο βιβλίο του «Οι ωραίοι τρελοί της παλιάς Πάτρας» γράφει:
«Εκείνη την ημέρα, νωρίς το απόγευμα, στο σπίτι της Γιαννούλας κάποιες γειτόνισσες την καλλώπισαν με πούδρα και κοκκινάδι στα μάγουλα και την έντυσαν νύφη με πέπλο και στεφάνι από άνθη πορτοκαλιάς και την κατάλληλη ώρα η νύφη βγήκε από τη χαμοκέλα της στηριγμένη στο μπράτσο του γαμπρού».
Πλήθος κόσμου τη συνόδευσε με όργανα στην εκκλησία και την παρέδωσαν στον νεαρό. Η εκκλησία ήταν κλειστή και γι αυτό είπαν στη νύφη ότι δύο άνθρωποι θα βρουν τους ιερείς να τους ειδοποιήσουν. Τότε ξαφνικά εμφανίστηκαν τάχα δύο στρατιώτες της στρατονομίας και πήραν τον γαμπρό επειδή δεν είχε δηλωθεί στα μητρώα αρρένων. Η Γιαννούλα ξέσπασε σε κλάματα και θλιμμένη γύρισε πίσω.
Αυτό δεν σταμάτησε την ίδια παρέα να συνεχίζει να σατιρίζει τη Γιαννούλα και με άλλα θεατρικά δρώμενα. Στον επόμενο γάμο που της έστησαν πήρε μέρος και ο πρόεδρος της Αμερικής Γούντροου Ουίλσον. Ο γαμπρός θεωρούταν ένας πλούσιος συγγενής του προέδρου που θα της έφερνε εκατομμύρια για να την παντρευτεί. Πλήθος κόσμου τη συνόδευε στο γραφείο κάποιου δικαστικού κλητήρα ο οποίος της έδειξε μια βαλίτσα γεμάτη χρήματα. Αμέσως δυο ψεύτικοι μασκοφόροι της άρπαξαν τα λεφτά. Η Γιαννούλα πάλι ξεσπούσε σε κλάματα και βίωνε για άλλη μια φορά τον εξευτελισμό των συμπολιτών της. Γυρνούσε στο σπίτι της ντροπιασμένη και μόνη.
Μετά από αυτό η νοητική υστέρηση της Γιαννούλας επιδεινώθηκε. Επινοεί μια δική της ιστορία, θεωρώντας πως είναι αρραβωνιασμένη με ένα φαντάρο.
Το 1922 την πείθουν πως ο Ουίλσον είναι ο πατέρας του φαντάρου και έρχονται στην Πάτρα με χρήματα για να παντρευτεί η Γιαννούλα. Περίπου 10.000 άνθρωποι συνόδευσαν τη νύφη στο λιμάνι σε άλλον ένα γάμο-φάρσα. Η εκμετάλλευση της συνεχίζεται για μια ακόμη χρονιά, όπου την πείθουν να παντρευτεί τον ίδιο τον Ουίλσον.
Το 1930 ένας από την παρέα των ανθρώπων που την εκμεταλλεύτηκαν πέθανε και η διαπόμπευση της σταμάτησε. Πέθανε μόνη και φτωχή, το 1940 στην Κατοχή. Ωστόσο, η θλιβερή ιστορία της δεν έκλεισε για πάντα. Έγινε ταινία μικρού μήκους από τον Πατρινό σκηνοθέτη Τότη Φαφούτη, θεατρική παράσταση από το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και το πιο ντροπιαστικό έθιμο του πατρινού καρναβαλιού.
Το 2015 ο Σύλλογος Ψυχικής Υγείας Πάτρας ζήτησε την κατάργηση του εθίμου της Γιαννούλας Κουλουρού:
«Για μας στον ΣΟΨΥ Πάτρας, είναι αδιανόητο να θεωρείται σήμερα έθιμο και να διαιωνίζεται ως παράδοση ο εμπαιγμός ενός ανθρώπου με ψυχική νόσο και μαζί με αυτήν το άθλιο της συμπεριφοράς μερίδας πολιτών που με τη στάση τους μετέτρεψαν σε μαρτυρική τη ζωή του. Δεν θεωρούμε έθιμο, ούτε τη διαπόμπευση, ούτε τον δημόσιο εξευτελισμό, ούτε τον θρήνο, ούτε τη συμβολική επανάληψή τους κάθε χρόνο εν είδη διασκέδασης των καρναβαλιστών. Η αναβίωση του γάμου της Γιαννούλας της Κουλουρούς, αποτελεί προβολή προς το μέλλον μια αρρωστημένης αντίδρασης του κοινωνικού συνόλου απέναντι στον ψυχικά πάσχοντα και μέσω της σάτιρας μεταφέρει το μήνυμα της νομιμοποίησης δια της διασκέδασης τέτοιων απαράδεκτων συμπεριφορών».
Η διαπόμπευση μιας ταλαιπωρημένης γυναίκας αποτελεί μέχρι σήμερα παραδοσιακό δρώμενο της Αποκριάς.
Διαβάστε ακόμη στη «Μτχ»: Η μεταφορά της προίκας σε μπαούλα για να μη μείνει η κοπέλα στο «ράφι». Το αναχρονιστικό έθιμο που προκάλεσε κοινωνική κατακραυγή και καταργήθηκε το 1983.
