Τη νύχτα που απλώνεται το σκοτάδι, λέει η λαϊκή δοξασία πως βρίσκουν την ευκαιρία τους οι καλικάντζαροι να βγουν από τα αβάπτιστα νερά και να πειράξουν τις οικογένειες που γιορτάζουν τα Χριστούγεννα. Τα πονηρά πνεύματα των Χριστουγέννων, κυνηγάνε συνήθως τους αλαφροΐσκιωτους και στήνουν ένα αόρατο τσαντίρι κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου πάνω από τις στέγες των σπιτιών.
Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, ως καλικάντζαροι λογίζονται όσοι δεν πρόλαβαν να λάβουν τη χριστιανική χάρη. Για αυτό πιστεύεται πως τα αβάπτιστα παιδιά μετατρέπονται σε πονηρά πνεύματα. Ο μόνος τρόπος για να γλυτώσει μία οικογένεια από τα χριστουγεννιάτικα δαιμόνια, είναι να πετάξει λουκάνικα και «ξηροτήανα» (λουκουμάδες) πάνω στις στέγες των σπιτιών, για να φάνε και να φύγουνε.
Οι ερμηνείες για το όνομά τους ποικίλουν: Καλικάντζαροι, σκαλαπούνταροι, κουρκούντζελλοι, πλανήταροι, καραμπάουλλοι και πολλά ακόμα τα οποία διαφέρουν από περιοχή.
Οι καλικάντζαροι της Κωνσταντινούπολης
Μία όχι πολύ διαδεδομένη πλέον ονομασία είναι οι Βερβελούδες. Σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση, ήταν γυναίκες τριχωτές οι οποίες κατεβαίνουν τα δωδεκαήμερα από τα τζάκια στα σπίτια. Είναι σκαρφαλωμένες σαν μαϊμούδες και περιμένουν ως τα μεσάνυχτα για να ξεχυθούν μέσα στα σπίτια μαζί με τους Καλικάντζαρους. Ο Χαμπής Τσαγγάρης στο βιβλίο του Οι καλλικάντζαροι τζιαι το παιξίμιν, αναφέρει πως η ονομασία τους προήλθε από την κοπριά των αιγιών, την βερβελιάν (λατινικά vervella).
Η ερμηνεία του Κοραή
Ο Αδαμάντιος Κοραής στον τόμο ‘Ατακτα Δ’, υποθέτει πώς η ονομασία Καλικάντζαροι προέρχεται από το Καλλικάνθαρος. Μάλιστα αναφέρει την έκφραση «κανθάρου σκιαί» που αναφέρεται σε όλους όσοι φοβούνται και τη σκιά τους. Καλικάντζαρους λέγεται πώς μπορούν να δουν οι αλαφροΐσκιωτοι.
Η παγανική προέλευση
Ο Μενέλαος Χριστοδούλου συνδέει την προέλευση της ονομασίας με τους παγανικούς Καλούς. Υποστηρίζει πως είναι οι Λυκοκάνθαροι ή Καλολυκοκάνθαροι που είναι μολυντήριοι όπως οι αράχνες και τα σκαθάρια – ζωύφια του σπιτιού. Οι σκαλαπούνταροι της Κύπρου είναι το μολυντήριο ασκαλαβώτης, το καλαβούτι των μαγικών παπύρων.
Ανατολικές επιρροές
Μεταξύ άλλων ερμηνειών, λέγεται πως η ονομασία των Καλλικάντζαρων έχει αραβική ή και τούρκικη πρόελευση. Σύμφωνα με την πρώτη, ο Κυριάκος Χατζηιωάννου αναφέρει ότι ετυμολογικά προέρχεται από την αραβική λέξη Khali al izar που σημαίνει αναιδής, αχαλίνωτος, ακόλαστος. Όσον αφορά την τουρκική προέλευση άλλοι λένε πως οφείλεται στη λέξη καρακόντζολος. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία κουντζιούλ σημαίνει «ο χειρότερος δούλος της φύσης» και καρά, μαύρος.
*Το κείμενο και οι εικόνες έχουν αναδημοσιευτεί από το δίτομο έργο του Χαμπή Τσαγγάρη, Οι καλικάντζαροι τζαι το παξίμιν. Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση χωρίς την κατάθεση του δημιουργού
