«Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες», η φράση που έχει συνδεθεί άρρηκτα με τα έργα του Γάλλου φιλόσοφου Βολταίρου.
Κι όμως, ο Βολταίρος δεν έγραψε και δεν είπε ποτέ αυτά τα διάσημα λόγια, αν και το νόημα τους συμφωνούσε απόλυτα με τις απόψεις του.
Τα λόγια ανήκουν στη βρετανίδα συγγραφέα Έβελιν Μπίατρις Χολ και βιογράφο του Βολταίρου, που υπέγραφε με το ψευδώνυμο S. G. Tallentyre.
Το 1903 εκδόθηκε η βιογραφία που έγραψε για τον Βολταίρο και το 1906, το βιβλίο της με τίτλο «Οι Φίλοι του Βολταίρου», όπου και εμφανίστηκε για πρώτη φορά η διάσημη φράση.
Η σφοδρή αντίδραση της εκκλησίας και του βασιλιά για το βιβλίο
Το 1758 στη Γαλλία εκδόθηκε το βιβλίο του φιλοσόφου Ελβέτιου, με τίτλο «Περί Πνεύματος», στο οποίο υποστήριζε ότι μοναδικό κριτήριο για τις επιλογές του ανθρώπου είναι η απόλαυση του.
Δηλαδή ότι κάθε πράξη του ανθρώπου αποσκοπεί αποκλειστικά στην ικανοποίησή του.
Οι περισσότεροι φιλόσοφοι αντέδρασαν με αδιαφορία όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο, αποκαλώντας το «βαρετό» και «προβλέψιμο».
Όταν όμως έφτασε στα χέρια του Γάλλου βασιλιά και της εκκλησίας, ξέσπασε σάλος.
Ο Ελβέτιος κατηγορήθηκε ως αιρετικός, τα βιβλία του κάηκαν σε δημόσια πυρά και χρειάστηκε να ανακαλέσει τους ισχυρισμούς του για να αποφύγει πολύ χειρότερες τιμωρίες.
Στο βιβλίο «Οι Φίλοι του Βολταίρου», η συγγραφέας περιέγραψε την αντίδραση του Βολταίρου στις εξελίξεις αυτές:
«Ό, τι δεν έκανε ποτέ το βιβλίο για τον ίδιο, αλλά και για τον συγγραφέα του, το έκανε η δίωξη που του ασκήθηκε.
Το «Περί Πνεύματος» έγινε όχι μόνο ένα από τα πιο πετυχημένα βιβλία της χρονιάς, αλλά και ολόκληρου του αιώνα.
Οι άντρες που το είχαν μισήσει στην αρχή, και αντιπαθούσαν και τον ίδιο τον Ελβέτιο, του συμπαραστάθηκαν.
Ο Βολταίρος τον συγχώρησε για όλα. «Τι φασαρία κάνουν για μία ομελέτα», είχε δηλώσει όταν άκουσε για την πυρά.
«Πόσο συνταρακτικά άδικο είναι να διώκουν έναν άντρα για τέτοιες ανοησίες! Η στάση του έγινε τώρα: «Διαφωνώ με αυτό που λες αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες».
Όταν η Χολ περιέγραφε την στάση του δεν παρουσίαζε αυτούσια τα λόγια του φιλοσόφου, αλλά έκανε μία περίληψη των απόψεων που είχε εκφράσει και της συμπεριφορά του.
Επειδή όμως χρησιμοποίησε το πρώτο πρόσωπο και τα εισαγωγικά, πολλοί θεώρησαν ότι τα λόγια ανήκαν στον Βολταίρο.
Ένας ακόμη λόγος είναι ότι ο Βολταίρος είχε πράγματι κάνει τις δηλώσεις για την «ομελέτα» που προηγήθηκαν, οι οποίες είχαν καταγραφεί στο βιβλίο του Τζέιμς Πάρτον, «Η Ζωή του Βολταίρου» που εκδόθηκε το 1881.
Το 1939 η Χολ απολογήθηκε για την παρανόηση, εξηγώντας πως η ίδια έγραψε τη φράση, η οποία κακώς μπήκε σε εισαγωγικά.
Παρ’ όλα αυτά, στο βιβλίο της, «Ο Βολταίρος στα γράμματά του» (1919), τη χρησιμοποίησε ξανά και τόνισε πως ήταν η «ουσία των ιδεών που εκπροσωπούσε ο Βολταίρος».
