ΠΗΓΗ: 50 Ψυχολογικές θεωρίες που επηρέασαν την ανθρωπότητα, Christian Jarrett, εκδόσεις Κλειδάριθμος
Οποιοσδήποτε εκπροσωπεί άτομα που φέρονται ως βιαστές, παιδοκτόνοι και κατά συρροή δολοφόνοι εύλογα θα κάνει εχθρούς. Και όμως αυτό έχει κάνει η Ελίζαμπεθ Λόφτους στο μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής της καριέρας της.
Έτσι, έχει γίνει στόχος δημόσιου διασυρμού, επιστολών μίσους, ακόμη και απειλών για τη ζωή της.
Ο λόγος για όλη αυτή την εμπάθεια; Η Λόφτους είναι από τους κύριους υποστηρικτές του συνδρόμου των ψευδών αναμνήσεων. Με αυτή την ιδιότητα, έχει υπάρξει σύμβουλος ή πραγματογνώμονας μάρτυρας σε πολλές δίκες όπως του Τεντ Μπάντι, του Ο. Τζ. Σίμπσον, των αδελφών Μενέντεζ, Βοσνίων εγκληματιών πολέμου και του Μάικλ Τζάκσον.
Για τον Τέντ Μπάντι είχε πει:
«Στο δικαστήριο κάθισα σε ένα τραπέζι στην αίθουσα του δικαστή. Απέναντί μου, αρκετά κοντά ώστε να τον αγγίξω, κάθισε ο Τεντ Μπάντι. Είναι αξιολάτρευτος σκέφτηκα, και ξαφνιάστηκα με την πρώτη μου εντύπωση, γιατί τον είχα στο μυαλό μου ως μελαγχολικό, σκοτεινό άνθρωπο».
Έχει καταθέσει για λογαριασμό ανθρώπων που κατηγορούνταν για ειδεχθή εγκλήματα και έχει σώσει πολλούς αθώους από άδικες καταδικαστικές αποφάσεις.
Όλα ξεκίνησαν πολύ απλά. Καθώς ενδιαφέρονταν για τη μνήμη και τη σχέση της με τη σημασιολογία, η Λόφτους έκανε αίτηση για μια επιχορήγηση στο Υπουργείο Μεταφορών των ΗΠΑ, με σκοπό να μελετήσει τις αναμνήσεις από αυτοκινητιστικά ατυχήματα. Ανακάλυψε ότι με την αλλαγή μιας και μόνο λέξης σε μια ερώτηση για παράδειγμα «σύγκρουση» και συντριβή» μπορεί να προκύψουν εντελώς διαφορετικέ περιγραφές ενός περιστατικού, οι οποίες αρκούν για την καταδίκη ή την αθώωση του κατηγορουμένου.
Τα ευρήματα αυτά αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία όταν εφαρμόζονται σε δίκες για φόνους ή βιασμούς. Οι μελέτες της Λόφτους δημοσιεύτηκαν σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό ακαδημαϊκών περιοδικών και σύντομα έγινε περιζήτητη ειδικό στην αναξιόπιστη μνήμη.
Σαν να μην αρκούσαν τα στοιχεία από τις μελέτες της, μια ακόμα απόδειξη των θεωριών τη προήλθε από μια προσωπική της εμπειρία. Τριάντα χρόνια μετά τον πνιγμό της μητέρα της σε πισίνα, ο θείος της είπε ότι εκείνη βρήκε πρώτη τη νεκρή. Ανακαλώντας το συμβάν, η Λόφτους θυμήθηκε το περιστατικό με κάθε λεπτομέρεια για να μάθει μετά από τρεις ημέρες ότι ο θείος της είχε κάνει λάθος και ότι τη μητέρα της είχε βρει τελικά η θεία της. Η ίδια η Λόφτους ήταν επιρρεπής σε ψευδείς αναμνήσεις.
Οι ψευδείς αναμνήσεις της Λόφτους
Στην προεκλογική εκστρατεία τη για το προεδρικό χρίσμα των Δημοκρατικών το 2008, η Χίλαρι Κλίντον θυμήθηκε την επίσκεψη της στη Βοσνία το 1996: «Θυμάμαι ότι όταν προσγειωθήκαμε μας πυροβολούσαν ελεύθεροι σκοπευτές. Υποτίθεται πως θα υπήρχε κάποια τελετή υποδοχής, αλλά αρχίσαμε να τρέχουμε για να προστατευτούμε».
Στην πραγματικότητα, οι φωτογραφίες από την επίσκεψη δεν δείχνουν πυρά και είχε πραγματοποιηθεί η συνηθισμένη τελετή. Η Κλίντον παραδέχτηκε ότι είχε κάνει λάθος και ότι θυμόταν κάτι τελείως διαφορετικό. Ο καθένα μας μπορεί να έχει ψευδείς αναμνήσεις σαν κι αυτή επειδή οι αναμνήσεις δεν είναι αμετάβλητες, αντιθέτως μοιάζουν με ιδιαίτερα εύπλαστες αναπαραστάσεις που παραμορφώνονται εύκολα.
Πρωτοπόρος σε αυτόν τον τομέα είναι η Ελίζαμπεθ Λόφτους. H κλασική της εργασία αφορούσε συνεντεύξεις ατόμων σχετικά με περιστατικά της παιδικής τους ηλικίας, τα οποία γνώριζαν ότι είχαν γνωστοποιηθεί νωρίτερα σε ερευνητική ομάδα από τους γονείς τους. Μεταξύ διαφόρων πραγματικών εμπειριών της παιδικής ηλικίας, η Λόφτους είχε προσθέσει ένα εντελώς κατασκευασμένο περιστατικό, ότι ο συμμετέχων είχε χαθεί σε ένα εμπορικό κέντρο. Κατά τη διάρκεια πολλών συνεντεύξεων, περίπου το ένα τέταρτο των συμμετεχόντων πίστεψε ότι το φανταστικό γεγονός είχε πραγματικά συμβεί, σε βαθμό που διάνθισαν την αφήγησή τους με λεπτομέρειες από τι δικές τους αναμνήσεις.
Συμπερασματικά, οι αναμνήσεις είναι τόσο εύθραυστες και ευεπηρέαστες, ώστε ακόμη και ο τρόπος που μας θέτουν την ερώτηση μπορεί να μεταβάλει την ακριβή ανάμνηση.
Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimedia Commons
Διαβάστε στη «ΜτΧ»:
