Ένα απόκοσμο και εγκαταλελειμμένο τοπίο που φωνάζει ότι κάποτε υπήρχε ζωή. Τα Κορέστeια της Δυτικής Μακεδονίας είναι ένα ιστορικό σύμπλεγμα χωριών που αποτελείται από την Άνω και Κάτω Κρανιώνα, τα Χάλαρα, τον Μελά, το Μακροχώρι, το Μαυρόκαµπο, τον Άγιο Αντώνιο, τον Γάβρο, τον Κώττα και το Βατοχώρι.
Βρίσκονται ανάμεσα στην Διαδρομή Καστοριά -Φλώρινα και καλύπτουν γεωγραφικά τους δυτικούς πρόποδες του όρους Βίτσι, τους ανατολικούς πρόποδες του όρους Όρλοβο και τους ανατολικούς πρόποδες του όρους Τρικλάριο. Xτίστηκαν τον 19ο αιώνα και εγκαταλείφθηκαν εντελώς κατά τον εμφύλιο πόλεμο την περίοδο 1946 – 1949.
Η Κρανιώνα αποτέλεσε ιδανικό σκηνικό για τον σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη στην ταινία του «Ψυχή Βαθιά», ενώ τοπία των Κορεστείων έχουν αποτελέσει το σκηνικό κινηματογραφικών ταινιών, όπως το «Παύλος Μελάς» του Φίλιππου Φυλακτού, «Τζέιμς Μποντ: Για τα μάτια σου μόνο» και «Το Μετέωρο Βήµα του Πελαργού», του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Το χωριό στην απογραφή του 2011 αριθμούσε μόλις 5 κατοίκους.
Σπίτια πλινθόκτιστα, φτιαγμένα με κοκκινόχωμα. Το ξεθωριασμένο κοκκινωπό τους χρώμα δηλώνει τη φθορά του χρόνου, αλλά και την εγκατάλειψη. Η Κρανιώνα αποτελείται από δύο «μαχαλάδες», την Άνω και την Κάτω, που τους χωρίζει το ένα από τα δύο ποτάμια της λεκάνης που συμβάλλουν στην τοποθεσία «Σμέση» για να αποτελέσουν το βασικό βραχίονα του μεγαλύτερου ποταμού της Μακεδονίας, του Αλιάκμονα.
Η μαρτυρία του συνταξιούχου δάσκαλου Βασίλη Χρηστίδη στο Ελληνικό Πανόραμα για το κύμα φυγής στο εξωτερικό είναι χαρακτηριστική:
«Όταν αποφάσιζε να ξενιτευτεί κάποιος και να πάει στον Καναδά όπου είναι οι περισσότεροι δικοί μας, περνούσε από γιατρούς και κάποιος γνωστός του, φίλος ή συγγενής, τον περίμενε στα ξένα για να τον υποδεχθεί. Κάποτε, πήγε κι ένας που δεν είχε κανέναν εκεί. Εφτασε στο Τορόντο και πήγε σε μία από τις οδούς του Τορόντο και δεν ήξερε τι να κάνει. Ποιον να βρει; Ούτε τη γλώσσα ήξερε, εδώ ήταν βοσκός. Και άρχισε να φωνάζει, όπως περπατούσε στη λεωφόρο, «Κρανιώνα, Μαυρόκαμπος». Πενήντα άτομα τον σταμάτησαν και τον ρωτούσαν «ποιος είσαι εσύ»
Πενήντα έλεγαν εγώ είμαι ο γιος του τάδε κλπ».
Στο περιβάλλον αυτό βρέθηκε και η «Μηχανή του Χρόνου» για να καταγράψει μαρτυρίες και ντοκουμέντα από την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα. Όταν στις αρχές του 20ου αιώνα η περιοχή βρέθηκε στο επίκεντρο της σκληρής σύγκρουσης των βούλγαρων κομιτατζήδων και των ελλήνων μακεδονομάχων.
Μια κορυφαία προσωπικότητα της εποχής εκείνης υπήρξε ο Παύλος Μελάς ο οποίος στις 13 Οκτωβρίου του 1904 έπεσε νεκρός στο χωριό Στάτιστα από βόλι τούρκου στρατιώτη. Προς ένδειξη αναγνώρισης και τιμής η πολιτεία μετονόμασε αργότερα το χωριό σε Μελάς. Σήμερα στο σπίτι όπου έγινε μάχη με τους Τούρκους, λειτουργεί το Μουσείο.
Παρακολουθήστε το τρέιλερ της «Μηχανής του Χρόνου» αφιερωμένο στη ζωή, τη δράση και το τέλος του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, που θα προβληθεί την Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου 2018, από το COSMOTE HISTORY:
