Ήδη από τα αρχαία χρόνια η μεσογειακή σπογγαλιεία θεωρούταν η καλύτερη, ενώ το επάγγελμα του σφουγγαρά ήταν ανέκαθεν σκληρό, άγριο και επικίνδυνο. Άκμασε κυρίως στα νησιά της Καλύμνου, της Σύμης, της Χάλκης και του Καστελόριζου, καθώς η ενασχόληση με τη θάλασσα ήταν πάντα επικερδής για τους κατοίκους των άγονων αυτών νησιών.
Η βιομηχανική επανάσταση απαίτησε τη χρήση περισσότερων σφουγγαριών, κυρίως για τη λειτουργία των μηχανημάτων, γεγονός το οποίο οδήγησε στη χρήση μιας νέας κατασκευής, του σκάφανδρου. Η συσκευή αυτή ωστόσο παρουσίασε σημαντικά προβλήματα με κυριότερο αυτό της «νόσου των δυτών», η οποία μπορούσε να οδηγήσει τον σφουγγαρά από την παράλυση μέχρι και στον θάνατο λόγω ορισμένων κατασκευαστικών αδυναμιών που τη χαρακτήριζαν.
Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα μετά την οικονομική κρίση, πολλοί σφουγγαράδες έγιναν μετανάστες στις ΗΠΑ.
Εκεί, στην πόλη Τάμπα στη Φλόριντα υπάρχει ένα μικρό ψαροχώρι δίπλα στον ποταμό Ανκλόουτ ο οποίος εκβάλει στο κόλπο του Μεξικού, το περίφημο Τάρπον Σπρινγκς. Το χωριό πήρε το όνομά του από ένα είδος ψαριού, το «tarpon».
Εκεί ανακαλύφθηκε μεγάλη ποσότητα σφουγγαριών. Οι ποσότητες και η ποιότητα των σφουγγαριών ήταν τόσο μεγάλη που πολλές επιχειρήσεις μετέφεραν την έδρα τους από την Κούβα και τις Μπαχάμες στην Τάμπα.
Ο πρώτος Έλληνας που εγκαταστάθηκε στο Τάρπον Σπρινγκς λέγεται ότι ήταν ο Ιωάννης Κόκκορης το 1903, ο οποίος έφθασε από τη Νέα Υόρκη για να ασχοληθεί με τα σφουγγάρια. Ο Κόκκορης εργαζόταν ήδη στη Νέα Υόρκη για τον έμπορο σφουγγαριών Λεμπέση και γνώριζε τα πάντα γύρω από την αλίευση και το εμπόριό τους.
Το 1905 ο Κόκκορης μαζί με τον Σπύρο Βουτέρη ναύλωσαν ένα καΐκι με το όνομα «Ελπίδα» και ξεκίνησαν την αλίευση σφουγγαριών στον Κόλπο του Μεξικού.
Οι Έλληνες αυτοί ακολουθούσαν τις ίδιες τεχνικές που έκαναν και στην πατρίδα τους, καθώς οι μαύροι έως τότε συνήθιζαν να καμακώνουν τα σφουγγάρια ή να τα πιάνουν με γάντζους, προκαλώντας τους συχνά καταστροφές.
Σύντομα κάλεσαν και άλλους νησιώτες για να συνεχίσουν την παράδοση αυτή και δημιουργήθηκαν φιλικοί δεσμοί με τους μαύρους της περιοχής λόγω της εργατικότητάς τους αλλά και της βίαιης, ρατσιστικής συμπεριφοράς που δέχονταν από μέλη της Κου Κλουξ Κλαν και άλλων οργανώσεων.
Το 1907 υπό το Νικόλαο Πέππα, η ελληνική κοινότητα οργανώθηκε και σύντομα το μικρό και ασήμαντο ψαροχώρι μεταμορφώθηκε σε λίκνο της σπογγαλιείας ολόκληρων των ΗΠΑ.
Η ανάπτυξη ήταν ραγδαία και μέχρι και το 1950 η παραγωγή σφουγγαριών του Τάρπον, Σπρινγκς κάλυπτε το 45% της αγοράς των ΗΠΑ. Η ανάπτυξη συνεχίστηκε έως τότε παρά τη Μεγάλη Ύφεση και τα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η πτώση επήλθε μετά τη δεκαετία του 1950, λόγω της ασθένειας των σφουγγαριών «blight», πιθανότατα από τη μόλυνση του κόλπου του Μεξικού και εξαιτίας ενός νέου προϊόντος: του συνθετικού σφουγγαριού το οποίο ήταν πολύ φθηνότερο και σαφώς γρηγορότερο στην κατασκευή. Έκτοτε, η παραγωγή μειώθηκε σημαντικά και το μυθικό εμπόριο σφουγγαριών έχασε την παλιά του αίγλη. Δεν είναι λίγοι ωστόσο αυτοί που ασχολούνται ακόμα και τώρα με τη σπογγαλιεία, με ασφαλέστερα μέσα και χωρίς να απειλείται η ζωή τους. Σήμερα, η μικρή πόλη του Τάρπον Σπρινγκς αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα τουριστικά θέρετρα των ΗΠΑ λόγω του ελληνικού χαρακτήρα του και του θερμού κλίματος της Φλόριντας. Οι ιστορίες των σφουγγαράδων, οι οποίοι βουτούσαν σε ένα ταξίδι ζωής και θανάτου γοητεύουν τους τουρίστες και πλανώνται σε αυτή τη μικρή, ελληνική γωνιά των ΗΠΑ.
*Το άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη της επίκουρης καθηγήτριας Εθνολογίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, Εύης Ολυμπίτου, η οποία αγάπησε τα ταξίδια και τις ιστορίες των σφουγγαράδων όσο κανείς.
Τζέμα Δεσύλλα
Ιστορικός-ερευνήτρια
