Το εμπόριο των φόρων
Όταν η αυτοκρατορία του Βυζαντίου είχε αρχίσει να παίρνει την κατιούσα, άρχισε το εμπόριο των αξιωμάτων.
Οι εύποροι αγόραζαν τίτλους από τον αυτοκράτορα και αποκτούσαν δύναμη και κύρος.
Η απόσβεση ήταν οδυνηρή για τους φορολογούμενος, καθώς οι αξιωματούχοι αποκτούσαν και το δικαίωμα να εισπράττουν τους φόρους.
Φυσικά υπερφορολογούσαν, ώστε να βγάζουν κέρδος και εξελίχθηκαν σε δυνάστες του λαού, τον οποίο προκαλούσαν ζώντας οι ίδιοι σε απερίγραπτη χλιδή.
Το «χρυσάργυρον» και ο «αερικός» φόρος
Υπήρχε και ένας αστικός φόρος που αφορούσε όσους δεν είχαν γη, αλλά ασκούσαν κάποιο επάγγελμα.
Σιδηρουργοί, έμποροι, κτίστες και άλλες ειδικότητες πλήρωναν το «χρυσάργυρον».
Ο αυτοκράτορας Αναστάσιος το κατάργησε τον 5ο αιώνα και η απόφασή του έγινε δεκτή με παλλαϊκό ενθουσιασμό.
Οι χρονικογράφοι περιγράφουν ότι διοργανώθηκαν μέχρι και πανηγύρια για την απόσυρση του φόρου.
Γιατί όμως ο Αναστάσιος ακύρωσε μια σημαντική πηγή εσόδων για το κράτος;
Μια ερμηνεία, μάλλον πειστική, είναι ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε η ηθική του.
Ανάμεσα στους φορολογούμενους ήταν οι πόρνες και οι λεγόμενοι πορνοβοσκοί, δηλαδή οι ιδιοκτήτες οίκων ανοχής και ύποπτων καπηλειών.
Ο αυτοκράτορας θεώρησε ότι ήταν ανήθικο για την αγία και σεπτή αυτοκρατορία να λαμβάνει φόρο από επαγγελματίες αμαρτωλούς.
Απίστευτο κι όμως βυζαντινό!
Και προς ικανοποίηση εκείνων που υποστηρίζουν ότι ενίοτε φορολογείται ακόμη και ο αέρας που αναπνέουν, υπήρχε πράγματι ένας «αερικός» φόρος.
Επιβαλλόταν όμως για πολεοδομικές παραβάσεις, διότι φαίνεται πως και οι σεπτοί μας πρόγονοι του Βυζαντίου έχτιζαν χωρίς άδεια ή έκαναν υπερβάσεις διατάξεων.
Στην ουσία ήταν ένα πρόστιμο που πιθανόν να βάρυνε και όσους έκαναν διαφόρων ειδών μικροπαραβάσεις του τότε ποινικού κώδικα.
Οι κακώσεις
Τον 8ο αιώνα τα ηνία της αυτοκρατορίας ανέλαβε μια φιλόδοξη γυναίκα, η Ειρήνη η Αθηναία.
Για να γίνει αγαπητή, μοίρασε αφειδώς φοροαπαλλαγές γνωρίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα διασφάλιζε τη στήριξη όχι μόνο των ισχυρών, αλλά και των πολλών που ήταν φτωχοί.
Με τέτοιους λαϊκισμούς πίστευε ότι θα σταθεροποιηθεί στην εξουσία.
Τα μέτρα που έλαβε ονομάστηκαν «κουφισμοί», διότι προκάλεσαν ανακούφιση σε πολλές κατηγορίες φορολογουμένων.
Η Ειρήνη όμως δεν πέτυχε τον στόχο της να μακροημερεύσει στον θρόνο.
Τη διαδέχτηκε ο Νικηφόρος Α’, ο οποίος πήρε σκληρά οικονομικά μέτρα για να ανορθώσει τα οικονομικά της αυτοκρατορίας.
Κατάργησε τις φοροαπαλλαγές ή τις προσάρμοσε στα οικονομικά δεδομένα της εποχής.
Οι έκτακτες εισφορές που επέβαλε προκάλεσαν οργή και δυστυχία, με αποτέλεσμα τα μέτρα να ονομαστούν «κακώσεις».
Η αναθεώρηση του κτηματολογίου μόνο, κόστισε δύο κεράτια σε κάθε ιδιοκτήτη, ποσό διόλου ευκαταφρόνητο.
Να υποθέσουμε ότι κάπως έτσι βγήκε η φράση «αυτός πληρώνει κερατιάτικα;».
Αν και τα μέτρα ήταν σκληρά, αποδείχτηκαν αποδοτικά, καθώς ο κόσμος εργάστηκε περισσότερο για να πληρώσει τους φόρους, η ζωή επέστρεψε στις πόλεις που είχαν παρακμάσει και το εμπόριο άνθισε.
Όλα θα ήταν τέλεια για τον Νικηφόρο, αν δεν τον δολοφονούσαν για να σφετεριστούν την εξουσία…
Οι αυτοκρατορικές σπατάλες
Το ασταθές φορολογικό σύστημα και οι λαϊκισμοί οδηγούσαν κατά περιόδους σε σκληρά φορολογικά μέτρα, καθώς τα ταμεία άδειαζαν.
Γι’ αυτό όμως δεν ευθύνονταν οι πολίτες αλλά οι αυτοκράτορες και ειδικά οι πιο σπάταλοι που, ανεξέλεγκτοι όπως ήταν, προέβαιναν σε μια ελέω θεού λεηλασία του δημόσιου ταμείου.
Κλασικό παράδειγμα ήταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ’, ο λεγόμενος μέθυσος, ο οποίος τον 9ο αιώνα ξόδεψε τα χρήματα του λαού σε ιπποδρομίες και άλλες μορφές τζόγου και κραιπάλης.
Ο Βασίλειος Α’ που τον διαδέχθηκε, αντίκρισε ένα άδειο θησαυροφυλάκιο.
Αντί όμως να επιλέξει να αρμέξει, όπως συχνά συνέβαινε, τον λαό, βρήκε τον κατάλογο με όσους είχε ευεργετήσει με δώρο ο προκάτοχός του.
Τους κάλεσε έναν-έναν και διαπίστωσε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις τα δώρα ήταν εξωφρενικά ακριβά και αδικαιολόγητα.
Έτσι απαίτησε από αρκετούς να επιστρέψουν στο κράτος μέρος της δωρεάς.
Καθώς εκείνοι δεν είχαν άλλη επιλογή, τον υπάκουσαν και το ταμείο ενισχύθηκε σημαντικά, χωρίς να στενάξει το σύνολο των πολιτών.
Παραδείγματα καταχρηστικής πολιτικής υπάρχουν πολλά στη χιλιόχρονη ιστορία του Βυζαντίου, το οποίο υπέφερε από ανίκανους αυτοκράτορες και δοξάστηκε από ικανούς.
Σίγουρα η οικονομική παρακμή συνέβαλε στην πτώση του.
Οι τεράστιες φοροαπαλλαγές των πλουσίων και των εκκλησιαστικών παραγόντων ήταν μια διαρκής πληγή.
Οι παράλογοι ή υπερβολικοί φόροι δεν εμπόδισαν την άλωση, αντιθέτως την επέσπευσαν.
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο «Ένοχοι και Αθώοι, 23 Ιστορίες από τη Μηχανή του Χρόνου» των Χρίστου Βασιλόπουλου και Δημήτρη Πετρόπουλου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος. ‘Κακός γιος, κακός σύζυγος, κακός βασιλιάς», που δολοφονήθηκε από έναν ανήλικο…
