Άρθρο της Μαρίας Ν. Πίζγα για το περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» εκδόσεις Γνώμων
Ο αυτοκράτορας Μανουήλ Α’ Κομνηνός (1143-1180) απεβίωσε το 1180 ύστερα από 37 χρόνια βασιλείας.
Στον θρόνο τον διαδέχτηκε ο ενδεκάχρονος γιος του, Αλέξιος Β’ (1180-1183).
Την εξουσία ωστόσο ασκούσε ως επίτροπος, η δεύτερη σύζυγος του Μανουήλ Α’ και μητέρα του Αλέξιου, η Μαρία της Αντιόχειας.
Είχε όμως και τη βοήθεια του ανιψιού του συζύγου της και ερωτικού συντρόφου της, του πρωτοσέβαστου Αλεξίου Κομνηνού, από τον οποίο επηρεαζόταν και στον οποίο ανέθεσε ουσιαστικά τη διακυβέρνηση.
Η Μαρία δεν ήταν δυνατό να ανταποκριθεί στις δύσκολες περιστάσεις που αντιμετώπιζε το κράτος.
Επιπλέον εκείνο το διάστημα η παρουσία των Λατίνων στην Κωνσταντινούπολη ήταν πολύ έντονη, καθώς τον 12ο αιώνα, άρχισαν να εγκαθίστανται στη βυζαντινή πρωτεύουσα, ολοένα και περισσότεροι.
Οι τελευταίοι ήταν ανεπιθύμητοι από τον λαό.
-λόγω των διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων,
-της αυξανόμενης επιρροής τους στην Κωνσταντινούπολη,
-της αυτοκρατορικής εύνοιας την οποία απολάμβαναν μέσω τεράστιων χρηματικών ποσών και υψηλών αξιωμάτων,
-αλλά και επειδή αυθαιρετούσαν εκμεταλλευόμενοι την ανοχή των βυζαντινών αρχών.
Η παραμονή των ξένων εμπόρων στην πόλη και ειδικότερα των Ιταλών, επέτεινε τη δυσαρέσκεια των ντόπιων εμπόρων και βιοτεχνών διότι θίγονταν τα συμφέροντά τους και δεν μπορούσαν να διασφαλίσουν τα οφέλη τους.
Οι Σταυροφορίες είχαν ήδη ξεκινήσει και αντιμετωπίζονταν με επιφυλακτικότητα, καχυποψία και εχθρότητα από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι τις θεωρούσαν ως επιθετική ενέργεια με επεκτατικές προθέσεις των Δυτικών εναντίον της αυτοκρατορίας, έχοντας ως πρόσχημα την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων.
Η βασιλομήτωρ, που ήταν λατινικής καταγωγής και επειδή ευνοούσε τους Λατίνους, συγκέντρωσε στο πρόσωπό της μεγάλη δυσαρέσκεια.
Οι υψηλοί φόροι
Ανεπιθύμητος από τον λαό ήταν και πρωτοσέβαστος Αλέξιος.
Τον 12ο αιώνα οι χωρικοί της αυτοκρατορίας βρίσκονταν σε απόγνωση λόγω των δυσβάσταχτων φόρων και της καταπιεστικής εργασίας.
Οι υψηλοί φόροι οδηγούσαν τις λαϊκές μάζες σε άθλια κατάσταση.
Η αιτία της υπερφορολόγησης ήταν οι ακατάπαυστοι πόλεμοι στους οποίους επιδόθηκε ο Μανουήλ Α’ και για τους οποίους απαιτείτο να δαπανηθούν τεράστια ποσά.
Οι οικονομικές εξελίξεις επηρεάστηκαν επίσης από τις Σταυροφορίες, που ήταν καταστροφικές για το Βυζάντιο.
Σε αυτό το κλίμα δεν άργησε να ξεσπάσει διαμάχη.
Βασική αιτία της δυσαρέσκειας των συγγενών του ανήλιου αυτοκράτορα, ήταν ο αποκλεισμός τους από την εξουσία και η ουσιαστική διακυβέρνηση από τον πρωτοσέβαστο Αλέξιο.
Η συνωμοσία
Έτσι οργανώθηκε συνωμοσία από την ετεροθαλή αδελφή του ανήλικου αυτοκράτορα, Μαρία και τον σύζυγό της, Ιωάννη του Μόμφερατ οι οποίοι διέδωσαν τη φήμη ότι ο πρωτοσέβαστος σκόπευε να καθαιρέσει τον αυτοκράτορα, να καταλάβει τη θέση του και να νυμφευθεί τη μητέρα του.
Οι αποκλεισμένοι από την κυβέρνηση συγγενείς, με πρόφαση την εν λόγω φήμη και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του Αλέξιου Β’ στον θρόνο, επαναστάτησαν.
Στις αρχές Μαρτίου του 1181, οι συνωμότες προσπάθησαν ανεπιτυχώς να δολοφονήσουν τον Αλέξιο και δικάστηκαν.
Η ετεροθαλής αδελφή του αυτοκράτορα με τον σύζυγό της και ορισμένους άλλους συνωμότες κατάφεραν να διαφύγουν και να αναζητήσουν άσυλο στην Αγία Σοφία.
Η Μαρία, απευθυνόμενη στον λαό, ανέφερε ότι μόλις ξέφυγε από τον κίνδυνο της οργισμένης μητριάς της και του βίαιου εραστή της.
Εκείνο το διάστημα είχε στραφεί και στον θείο της Ανδρόνικο Κομνηνό και μέσω επιστολών προσπαθούσε να τον πείσει να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη για να τη βοηθήσει.
Η αντιπάθεια των πολιτών για την επίτροπο Μαρία της Αντιόχειας και τον σύντροφο της πυροδοτήθηκε ακόμη περισσότερο μετά την ανταρσία των συγγενών του αυτοκράτορα.
Η δραστήρια πριγκίπισσα εκμεταλλεύθηκε το γεγονός και συγκίνησε τους πολίτες, των οποίων εξαγόρασε την υποστήριξη, μοιράζοντας τους κέρματα.
Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος αναφέρει ότι ο πατριάρχης Θεοδόσιος Βορραδιώτης υποστήριξε τους συνωμότες και γι’ αυτόν τον λόγο απομακρύνθηκε από τη θέση του.
Η σύγκρουση
Εν μέσω αυτών των εξελίξεων, η Αγία Σοφία έμοιαζε με οχυρό φρούριο, στο οποίο είχαν κλειστεί οι συνωμότες, ενώ έξω από ιερό είχαν παραταχθεί τα αυτοκρατορικά στρατεύματα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και κληρικοί βρίσκονταν μέσα στον ναό με όπλα στα χέρια.
Η κατάσταση δεν άργησε να ξεφύγει από τον έλεγχο.
Η σύγκρουση μεταφέρθηκε και στην αγορά, κατά τη διάρκεια της οποίας τραυματίστηκαν και σκοτώθηκαν αρκετοί κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης.
Το αποτέλεσμα ήταν να κορυφωθεί η δυσαρέσκεια για την αντιβασιλεία και η αρχική δυσφορία, εξελίχθηκε σε λαϊκή εξέγερση.
Ο λαός λεηλάτησε και κατέστρεψε τις οικίες και τις περιουσίες των αριστοκρατών που ήταν φιλικά προσκείμενοι στην αντιβασιλεία.
Η ένοπλη σύγκρουση, ήταν αναπόφευκτη.
Στις αρχές Μαίου του 1181, τα αυτοκρατορικά στρατεύματα επιτέθηκαν στην αντίπαλη ομάδα και ακολούθησε σφοδρή μάχη.
Οι συνωμότες βρίσκονταν, αναγκάστηκαν να παραιτηθούν.
Με τη συνδρομή του πατριάρχη, ο οποίος ανήλθε στη θέση του, έγινε προσωρινή ειρήνη.
Η διαμάχη και η δυσαρέσκεια των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης για την αντιβασιλεία και τους Λατίνους, δεν έπαψαν να υφίστανται.
Για τους βαθιά θρησκευόμενους Βυζαντινούς αποτελούσε μεγάλο σκάνδαλο το γεγονός ότι ο πρωτοσέβαστος στράφηκε εναντίον των συγγενών του και μάλιστα κάτω από τις πύλες του αξιοσέβαστου Ναού.
Κακή εντύπωση προκαλούσε και η εμφανής αδυναμία της αντιβασίλισσας και του Αλέξιου, καθώς τελικά αναγκάστηκαν να αμνηστεύσουν τους στασιαστές.
Η πρόθεση του Αλεξίου να τιμωρήσει τον πατριάρχη με καθαίρεση και περιορισμό στη Μονή του Παντεπόπτου δεν πραγματοποιήθηκε ύστερα από επέμβαση της αυτοκράτειρας, η οποία σεβόταν και τιμούσε τον πατριάρχη.
Η αγανάκτηση διατηρήθηκε αμείωτη και τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην πρωτεύουσα προετοίμασαν το έδαφος για ανατροπές στο πολιτικό σκηνικό.
Άρθρο της Μαρίας Ν. Πίζγα για το περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» εκδόσεις Γνώμων
Διαβάστε επίσης: Το ξεπούλημα αξιωμάτων στο Βυζάντιο και ο αυτοκράτορας που τα «πήρε» από τους πλούσιους για να μη φορολογήσει τους φτωχούς
