Η αρχαία Θεσσαλονίκη των μνημείων είναι κατεξοχήν η πόλη της ρωμαιοκρατίας. Τα περισσότερα ανασκαφικά ευρήματα και προπαντός σχεδόν όλοι οι ανοιχτοί αρχαιολογικοί χώροι ανήκουν στη ρωμαϊκή εποχή, ενώ λιγότερα είναι τα κατάλοιπα της ελληνιστικής περιόδου.
Μετά την ήττα του Μακεδονικού στρατού από τους Ρωμαίους το 168 π.Χ. στα Πύδνα της Πιερίας, κοντά στον Όλυμπο και ιδιαίτερα μετά την αποτυχία της επανάστασης του Ανδρίσκου, ενός από τους γιους του Περσέα και νόμιμου διαδόχου του Μακεδονικού θρόνου, κατά του ρωμαϊκού ζυγού, το 148 π.Χ. η Θεσσαλονίκη προσαρτήθηκε στο ρωμαϊκό κράτος.
Τα πρώτα χρόνια οι κατακτητές συμπεριφέρθηκαν σκληρά στους Έλληνες κατοίκους της και επέβαλαν βαρύτατη φορολογία.
Πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας
Στη Θεσσαλονίκη, που ορίστηκε έδρα του διοικητή της «Επαρχίας της Μακεδονίας», εγκαταστάθηκαν, πέρα από τις στρατιωτικές δυνάμεις και το διοικητικό προσωπικό, αρκετοί πολίτες της αυτοκρατορίας και κάτοικοι της Ρώμης που έλεγχαν την οικονομική ζωή της πόλης και διαμόρφωσαν μια νέα αριστοκρατική τάξη.
Στην ανάπτυξη της πόλης συνέβαλε και η Εγνατία οδός που δημιουργήθηκε (146-120 π.Χ.) από τον ανθύπατο Γναίο Εγνάτιο, διοικητή της Μακεδονίας. Το σπουδαίο αυτό έργο δεν συμπίπτει με τη σύγχρονη Εγνατία οδό.
Με την ολοκλήρωση της Εγνατίας οδού, από το Δυρράχιο της Αδριατικής έως την Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη που ήταν η πολυπληθέστερη πόλη του δικτύου με διεθνή ακτινοβολία, έγινε ο σημαντικότερος κόμβος ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση.
Στη διάρκεια της πρώιμης ρωμαιοκρατίας, η Θεσσαλονίκη υπήρξε έδρα εσωτερικών συγκρούσεων για τη διεκδίκηση της ηγεσίας του ρωμαϊκού κράτους και ωφελήθηκε «ποικιλότροπα» από τους νικητές.
Κατά την περίοδο της διαμάχης ανάμεσα στον Ιούλιο Καίσαρα και τον Πομπήιο, ο τελευταίος μετέφερε το 49 π.Χ. τη διοίκηση της αυτοκρατορίας και 200 συγκλητικούς στη Θεσσαλονίκη.
Μετά τη μάχη των Φιλίππων το 42 π.Χ. όπου ηττήθηκαν οι δολοφόνοι του Ρωμαίου αυτοκράτορα Ιούλιου Καίσαρα, Βρούτος και Κάσσιος, οι νικητές Οκταβιανός, Μάρκος Αντώνιος και Λέπιδος πρόσφεραν πολλά προνόμια στους Θεσσαλονικείς γιατί είχαν αρνηθεί να δεχτούν στην πόλη τους αντιπάλους τους. Έτσι η Θεσσαλονίκη κηρύχτηκε «ελεύθερη πόλη», που σήμαινε την απόσυρση της ρωμαϊκής φρουράς και την απαλλαγή της από τους φόρους στο ρωμαϊκό κράτος.
Στα χρόνια του Γαλέριου
Νέα μεγαλύτερη ακμή γνώρισε η Θεσσαλονίκη στα χρόνια της Τετραρχίας, όταν ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός, το 285 μ.Χ. προσέλαβε ως συναυτοκράτορα τον Μαξιμιανό και το 239 μ.Χ. όρισε ως καίσαρες τους στρατηγούς Κωνστάντιο και Γαλέριο, χωρίζοντας σε τέσσερα τμήματα την αχανή αυτοκρατορία για να διοικηθεί καλύτερα.
Ένας από τους τετράρχες, ο Γαλέριος, έγινε διοικητής στη Βαλκανική χερσόνησο και την Ασία και έκανε έδρα του ανατολικού τμήματος του ρωμαϊκού κράτους, τη Θεσσαλονίκη δύο φορές. Μια την περίοδο 299-303 μ.Χ. και τη δεύτερη από το 308 έως τον θάνατο του το 311 μ.Χ.
Ο Γαίος Γαλέριος Ουαλέριος Μαξιμιανός (250-311 μ.Χ.), όπως είναι το πλήρες όνομα του, ανέδειξε τη Θεσσαλονίκη σε πρωτεύουσα της Χερσονήσου του Αίμου και έχτισε ένα τεράστιο βασιλικό ανάκτορο που εκτεινόταν σε έκταση 150 στρεμμάτων, ερείπια του οποίου σώζονται στην πλατεία Ναυαρίνου και την οδό Δημητρίου Γούναρη.
Κτίσματά του είναι επίσης και η μεγαλοπρεπής Ροτόντα, που σώζεται παρά τις μεταγενέστερες μετατροπές, ακέραια έως τις μέρες μας και το ¨κολοβό» θριαμβικό τόξο, η Καμάρα, που στήθηκε προς τιμήν του Γαλέριου.
Η παρουσία του Γαλέριου στη Θεσσαλονίκη όπως ήταν επόμενο, δημιούργησε μια νέα κάστα «αυτοκρατορικών» αξιωματούχων και προσέλκυσε στην πόλη μεγάλο αριθμό οικονομικών παραγόντων και κρατικών υπαλλήλων.
Αυτή η νέα κοινωνική πραγματικότητα μαζί με τον πλούτο που έφτασε στη νέα αυτοκρατορική πρωτεύουσα, δημιούργησαν μια νέα πολυεθνική αστική τάξη (Έλληνες, Ρωμαίοι, Βαλκάνιοι, Εβραίοι) που έχτισε πολυτελείς βίλες και και ζούσε πλούσια στις νέες οικονομικές συνθήκες της αυτοκρατορίας.
Δείγματα της εύπορης διαβίωσης της άρχουσας τάξης αυτής της περιόδου στη Θεσσαλονίκη είναι τα πολλά αρχαιολογικά ευρήματα (ψηφιδωτά δάπεδα, κοσμήματα, τάφοι) που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο
Θεσσαλονίκης.
Λίγο πριν από τον θάνατό του το 311 μ.Χ., ο Γαλέριος υπέγραψε στη Θεσσαλονίκη το σημαντικό διάταγμα ανοχής του χριστιανισμού παύοντας τις διώξεις κατά των χριστιανών. Έτσι, η Θεσσαλονίκη έγινε η πόλη της ανεξιθρησκίας δυο χρόνια πριν από το διάταγμα των Μεδιολάνων (Μιλάνο 313 μ.Χ.), με το οποίο ο Μέγας Κωνσταντίνος θέσπισε επίσημα την ανεξιθρησκία στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και νομιμοποίησε τη Χριστιανική Εκκλησία.
Διαβάστε επίσης στη «ΜτΧ»: Το μυστικό σχέδιο των Τούρκων για την εκδίωξη των Κωνσταντινουπολιτών το 1955. Η προβοκάτσια με την επίθεση στο σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη και τα τάγματα εφόδου που χτύπησαν τα σημαδεμένα ελληνικά σπίτια (βίντεο και μαρτυρίες)…
Η θριαμβική αψίδα του Γαλέριου – Καμάρα
Η Αψίδα του Γαλέριου, γνωστότερη ως «Καμάρα» ή «Θριαμβικό τόξο του Γαλέριου», στήθηκε μετά τη νίκη του συναυτοκράτορα Γαλέριου κατά των Περσών (296-297 μ.Χ) για να επαινέσει το θρίαμβο του.
Η Αψίδα στη σημερινή της μορφή είναι «κολοβή». Λείπει ο τέταρτος πεσσός του τόξου που πατούσε στο οδόστρωμα της σημερινής οδού Εγνατίας, και όλο το αντίστοιχο ανατολικό τόξο. Πιθανόν να κατέρρευσε στο σεισμό του 620 μ. Χ. οπότε και κατέρρευσαν πολλά μνημεία μεταξύ των οποίων και η αρχαία αγορά.
H πομπική οδός διασταυρωνόταν κάτω από το θριαμβικό τόξο με την Via Regia, τον κεντρικό δρόμο της πόλης.
Οι μαρμάρινοι πεσσοί της Καμάρας διακοσμούνται με γλυπτές παραστάσεις από τους πολέμους του Γαλέριου, σκηνές θυσίας, τα πορτραίτα της ρωμαϊκής τετραρχίας κ.ά.
Κάτω από την Καμάρα περνούσε από το τέλος του 19ου αιώνα έως την κατάργησή του, το 1954 η γραμμή του τραμ της οδού Εγνατίας
Διαβάστε ακόμα: Το τραμ της Θεσσαλονίκης και εντυπωσιακές φωτογραφίες από το παρελθόν της πόλης.
Από το βιβλίο: «Θεσσαλονίκη η παρουσία των απόντων» του δημοσιογράφου και συγγραφέα Χρίστου Ζαφείρη. Εκδόσεις: «επίκεντρο»
Αρχική φωτογραφία από την ομάδα «Παλιές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης»
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Ο Λευκός Πύργος ήταν φυλακή και τόπος βασανιστηρίων από τους Γενίτσαρους. Ένας Εβραίος κατάδικος τον ασβέστωσε το 1891 για να κερδίσει την ελευθερία του…
