Η αυγή του 1964 βρήκε την Κύπρο σε μία οδυνηρή κατάσταση, με τις εχθροπραξίες μεταξύ Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων να μαίνονται σε σχεδόν ολόκληρο το νησί. Από το 1963 οι συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο κοινότητες βρίσκονταν στο ζενίθ, με δολοφονίες, βομβιστικές επιθέσεις και καταλήψεις σημαντικών στρατηγικών σημείων, με αποτέλεσμα τον ουσιαστικό διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων.
Από το 1963 η Τουρκία έκανε προετοιμασίες για εισβολή στην Κύπρο, οι οποίες όμως ματαιώθηκαν την τελευταία στιγμή, είτε από τις ΗΠΑ είτε από την ΕΣΣΔ.
Τον Μάρτιο του 1964, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με ομόφωνο ψήφισμα κάλεσε όλα τα κράτη – μέλη, «να απέχουν από οποιαδήποτε ενέργεια η οποία θα επιδεινώσει την κατάσταση στην Κύπρο ή να θέσει σε κίνδυνο τη διεθνή ειρήνη». Ταυτόχρονα, αποφασίστηκε η συγκρότηση ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ και όχι του ΝΑΤΟ.
Η θετική αυτή απόφαση για την Κύπρο προκάλεσε την αντίδραση των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι απάντησαν με δολοφονίες, προβοκάτσιες και άλλες πράξεις βίας. Ακολούθησαν αντίποινα από την ελληνοκυπριακή πλευρά, με δολοφονίες, συλλήψεις, ανακαταλήψεις περιοχών, αλλά και απαγωγές Τουρκοκύπριων οι οποίοι στο τέλος απελευθερώθηκαν με την παρέμβαση του Ερυθρού Σταυρού.
Τα τελευταία γεγονότα εξόργισαν την τουρκική πλευρά και στις 13 Μαρτίου επέδωσε ανακοίνωση στην κυπριακή κυβέρνηση και αντίγραφα της σε Λονδίνο και Αθήνα, απειλώντας για εισβολή στην Κύπρο. Η δραματική αυτή εξέλιξη έφερε την Ελλάδα και την Τουρκία προ των πυλών μιας ένοπλης σύγκρουσης με «φόντο» το Κυπριακό.
Η δραματική νύχτα και το πολεμικό σκηνικό στο Αιγαίο
Το βράδυ της 14ης Μαρτίου, Τουρκία και Ελλάδα βρέθηκαν μία ανάσα από τον πόλεμο, με τις ένοπλες δυνάμεις και των δύο χωρών να βρίσκονται σε πλήρη ετοιμότητα. Ελληνικά και τουρκικά πολεμικά πλοία βρέθηκαν σε «απόσταση βολής» στο Αιγαίο, ενώ οι στρατοί ξηράς ήταν σε επιφυλακή.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Ακρόπολη», στις 15 Μαρτίου οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις στο σύνολο τους βρίσκονταν σε αυστηρή επιφυλακή, ενώ μάχιμες μονάδες του στρατού ξηράς ήταν έτοιμες για όλα τα ενδεχόμενα.
«Παραλλήλως, έχουν αναπτυχθή πολεμικά σκάφη του στόλου μας εις το ύψος νοτίως των νήσων Ρόδου και Καρπάθου. Έχουν επίσης γίνει μετακινήσεις στρατευμάτων και μετασταθμίσεις αεροσκαφών δια την μείωσιν περαιτέρω χρόνου αντιδράσεως σε περίπτωσιν τουρκικής επεμβάσεως. Έχουν ανακληθή πάσης φύσεως άδειαι αξιωματικών.»
Χαρακτηριστική ήταν και η δήλωση του τότε υπουργού Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας Πέτρου Γαρουφαλιά, οποίος μεταξύ άλλων ανέφερε: «Η προωθημένη ετοιμότης των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων συνεχίζεται, και η λήψις έκτακτων μέτρων βρίσκεται σε υψηλόν επίπεδον. Αυτή θα διατηρηθεί μέχρι της ολοσχερούς απομακρύνσεως του κινδύνου.»
Ο Τύπος της εποχής έκανε λόγο για βέβαιο πόλεμο, με βάση τις πληροφορίες που έφταναν στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις ανέφεραν πως και οι Τούρκοι ήταν με το δάχτυλο στη σκανδάλη.
«Απεφεύχθη βέβαιος πόλεμος»
Στην Κύπρο οι συγκρούσεις μεταξύ Τουρκοκύπριων και Ελληνοκύπριων είχαν μειωθεί κατά πολύ, με τις ειρηνευτικές δυνάμεις από διάφορες χώρες να παίζουν σημαντικό ρόλο στην αποκλιμάκωση των εχθροπραξιών.
Στο Αιγαίο, μετά από αλεπάλληλες συσκέψεις αξιωματούχων του ΝΑΤΟ με εκπροσώπους από την Ελλάδα και την Τουρκία, τελευταία στιγμή απετράπη ο πόλεμος, ο οποίος μέχρι εκείνη την ώρα θεωρούνταν αναπότρεπτος.
Σύμφωνα με την εφημερίδα «Ακρόπολη» ο στρατηγός Λάνιτζερ, ανώτερος αξιωματικός του ΝΑΤΟ, συνέστησε στον Τούρκο αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων Σουνάν, να μην προβεί σε ενέργειες που θα εκτροχιάσουν την κατάσταση, αφού κατά τις τελευταίες μέρες στην Κύπρο δεν υπήρξαν σοβαρά επεισόδια μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Το ίδιο έκανε και με τον έλληνα Υπουργό Εθνικής Άμυνας, τονίζοντάς του ότι, «πρέπει να αποφύγει πράξεις οι οποίες θα οξύνουν την παρούσα κατάσταση.»
Τα τουρκικά και ελληνικά πλοία αποχώρησαν, οι ελληνικές ειδικές δυνάμεις ματαίωσαν ασκήσεις ετοιμότητας στη Ρόδο και την Κάρπαθο και η πολεμική σύγκρουση αποφεύχθηκε. Τουλάχιστον εκείνη τη στιγμή, γιατί όπως αποδείχθηκε η εισβολή ήταν θέμα χρόνου.
Διαβάστε επίσης: 
«Να κόψεις το λαιμό σου και να το ετοιμάσεις». Οι εντολές του Δημάρχου Λέλλου για την κατασκευή της «Πέτρας του Τίτο», που επισκέφθηκε το νησί το 1964…
