Γράφει στην «Ροδιακή» ο δημοσιογράφος Γιώργος Ζαχαριάδης
1943 : Ο πόλεμος μαίνεται στη Μεσόγειο και φυσικά στο νοτιοανατολικό Αιγαίο. Οι συμμαχικές δυνάμεις μαζί με τους Ιερολοχίτες δίνουν σκληρό αγώνα στη θάλασσα και στα νησιά. Τα χτυπήματα που επιφέρουν στις εχθρικές δυνάμεις είναι καθοριστικά και καίρια. Και στον αγώνα αυτόν η Ρόδος αναλαμβάνει να διαδραματίσει ένα καθοριστικό ρόλο στον πόλεμο κατά των Γερμανών, ώστε να επιταχυνθεί το τέλος του πολέμου.
Λόγω θέσης η Ρόδος επιλέγεται από τους Συμμάχους που βρίσκονται στο Κάιρο να αποτελέσει το κατασκοπευτικό κέντρο για να συγκεντρώνονται οι απαραίτητες πληροφορίες για τις κινήσεις του εχθρού και να αξιοποιούνται ανάλογα ,κυρίως από τη βρετανική αεροπορία ,αλλά και από το ναυτικό.
Όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Ρόδος ’43-44. Μέρες αντίστασης και προδοσίας» ο εκλεκτός συμπατριώτης μας δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής Κώστας Φ.Τσαλαχούρης «οι σύμμαχοι ήθελαν περισσότερες δραστηριότητες στην καρδιά της γερμανικής διοίκησης στην πλευρά της νότιας Ανατολής. Γνώριζαν ότι η Μεραρχία Εφόδου που έδρευε στη Ρόδο εξαρτιόταν κατευθείαν από το ανώτατο Διοικητή της Νότιας Ανατολής και διοικητή της Ομάδας Στρατιών F ,ο οποίος λάμβανε οδηγίες από το Αρχηγείο της Βέρμαχτ, τον στρατάρχη Κάιτελ.
Το χρονικό διάστημα αυτό είχαν σημειωθεί οι αιφνιδιαστικές επιχειρήσεις των Γερμανών και η ανακατάληψη όλων των νησιών και η οδηγία του ίδιου του Χίλτερ στις 23 Ιουλίου 1943 για την άμυνα του νοτιοανατολικού χώρου. Με κανένα τρόπο δεν έπρεπε να εισέλθει η Τουρκία στον πόλεμο, στο πλευρό της Γερμανίας.
Ο Κερκυραίος στρατιώτης Σπύρος Κατέχης -με εντολή των Συμμάχων- εγκαταλείπει το Κάιρο στις 25 προς 26 Απριλίου με το ταχύπλοο σκάφος ΑΡΜΑΝΤΙΛΟ της συμμαχικής υπηρεσίας και αποβιβάζεται στον όρμο Αρμενιστής της περιοχής Μονολίθου.
Και εκεί ψηλά στο βουνό στήνεται το αρχηγείο του κατασκοπευτικού κλιμακίου που έδρασε μέχρι το τέλος του πολέμου τον Μάιο του 1945. Στην περιοχή αυτή σε μια σπηλιά του απόκρημνου βουνού στο «Λημέρι», εγκαταστάθηκε ο ασύρματος των κατασκόπων όπου –εκτός από τον Σπύρο Κατέχη- σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ο υπολοχαγός Γιώργος Διαμαντίδης και ο ασυρματιστής Αντώνης Νεσγός.
Οι επιχειρήσεις έφεραν τις κωδικές ονομασίες ERRATIC και ERRATIC II.
Και φυσικά το κλιμάκιο είχε και συνεργάτες τους κυρίως τους κατοίκους της Μονόλιθου, που όλοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά γνώριζαν για την ύπαρξη του, αλλά το κρατούσαν σαν εφτασφράγιστο μυστικό χωρίς ποτέ να το προδώσει κανείς.
Όμως μια νεαρή τσοπάνισσα από το χωριό,η Μαρία Μαλανδρή ,είχε αναλάβει την πιο δύσκολη αποστολή: Με μεγάλο κίνδυνο της ζωής της μετέφερε σχεδόν καθημερινά στη σπηλιά των κατασκόπων τρόφιμα ,αλλά και πληροφορίες για τις κινήσεις του εχθρού που της έδιναν οι συνεργάτες του κατασκοπευτικού κλιμακίου. Μάλιστα, μια φορά τρεις Γερμανοί στρατιώτες έφτασαν πάνω από τη σπηλιά, αλλά με διάφορα συνθηματικά σφυρίγματα κατόρθωσε να ενημερώσει τους κατάσκοπους που μπόρεσαν να κρυφτούν και να μην εντοπιστούν!
Ο ασύρματος και ο Μιχάλης Βρούχος
Σημαντικοί συνεργάτες του κατασκοπευτικού κλιμακίου βρίσκονταν στην πόλη της Ρόδου. Μεταξύ αυτών και ο Μιχάλης Βρούχος (που αργότερα εκτελέστηκε μαζί με τον Γιώργο Κωσταρίδη) για τον οποίο ο Κώστας Τσαλαχούρης γράφει στο βιβλίο του ότι «η στρατολόγηση (του Μιχάλη Βρούχου) στο συμμαχικό αγώνα γίνεται αμέσως όχι μόνο λόγω της ειδικότητας του, αλλά γιατί τον διακρίνει η σοβαρότητα και η εργατικότητα. Είναι θετικός και μεθοδικός. Αεικίνητος, συνεχώς βρίσκεται σε επιφυλακή μήπως ο ασύρματος σιγήσει.
Σε κάθε εμπόδιο είτε πρόκειται για βλάβη, είτε πρόκειται να φορτιστούν οι μπαταρίες, δίνει το παρών και πηγαίνει ο ίδιος στη Μονόλιθο για τις επιδιορθώσεις. Μεταφέρει επίσης πληροφορίες και τα σημειώματα από τη Ρόδο με κίνδυνο να συλληφθεί στο κάθε μπλόκο. Με την άφιξη του Κατέχη και την έναρξη της δραστηριότητας της ERRATIC II ο ασύρματος έχει επαφή με το Κάιρο δύο και τρεις φορές την ημέρα. Μεταδίδει τα πάντα. Αυτός ο ρυθμός δεν θα «σπάσει». Θα συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η εντολή που έχει ο Βρούχος να συναντιέται με αλλοεθνείς πληροφοριοδότες , τον κάνει πολύ προσεκτικό».
Οι πληροφορίες του Βρούχου, της Μαρίας Μαλανδρή, των κατοίκων του Μονολίθου και των άλλων συνεργατών, είναι αφάνταστα χρήσιμες για τον Κατέχη ,τον Νεσγό και τον Διαμαντίδη που από το «Λημέρι» τις μεταφέρουν στο κέντρο του Κάιρου από όπου τα συμμαχικά αεροπλάνα θα ξεκινήσουν τις επιδρομές στα αεροδρόμια της Καλάθου και των Μαριτσών και της Αστυπάλαιας και θα καταστρέψουν τον εχθρικό αεροπορικό στόλο, με παράλληλες επιθέσεις σε συγκεκριμένους στόχους των Γερμανών.
Πως ματαιώθηκε η κατάληψη της Ρόδου από τον στρατηγό Αιζενχάουερ
Για την επιχείρηση ERRATIC και το κατασκοπευτικό κλιμάκιο στη Ρόδο ο Γιώργος Βρούχος στις (αδημοσίευτες) «Αναμνήσεις» του γράφει τα εξής αποκαλυπτικά :
«Από τον Ιανουάριο του 1943 το Βρεταννικό Αρχηγείο είχε εκπονήσει σχέδιο επιχειρήσεως που είχε κύριους στόχους την Ρόδο και την Κάρπαθο ώστε να περιέλθει στους Συμμάχους ο έλεγχος του Αιγαίου. Η επιχείρηση αυτή ονομάστηκε ACCOLADE. Μεσολάβησε όμως η απόβαση στη Σικελία που απορρόφησε όλα τα διαθέσιμα μέσα. Οι Άγγλοι πίστευαν ότι μετά την κατάληψη της Σικελίας η Ιταλία θα συνθηκολογούσε και τον Απρίλιο, σε μια στρατιωτική σύσκεψη στο Κάιρο, ξανασυζήτησαν την κατάληψη της Ρόδου και της Καρπάθου.
Χρειάζονταν όμως καταδιωκτικά αεροπλάνα μεγάλης εμβέλειας τα οποία ζήτησαν από τον στρατηγό Αιζενχάουερ. Το αίτημα συζητήθηκε στην συνάντηση του Αυγούστου 1943 αλλά ο Αιζενχάουερ υποστήριξε ότι η απόβαση στην Νορμανδία είχε απόλυτη προτεραιότητα και ήθελε να διατεθούν σ’αυτήν όλα τα στρατεύματα και όλα τα μέσα. Έτσι η κατάληψη της Ρόδου ματαιώθηκε.
Ο Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματα του (Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Τόμος Χ, κεφάλαιο ΧΙΙ) γράφει: Παρόλο ότι μπορούσα να κατανοήσω τη γνώμη των στρατηγών, είχα και έχω την πεποίθηση ότι η κατάκτηση της Ρόδου ήταν δυνατή. Εν τούτοις συμμορφώθηκα. Και αυτή υπήρξε μια από τις πιο πικρές απογοητεύσεις μου κατά τη διάρκεια του πολέμου
Η SOE στην Ρόδο
Έτσι αντί της αποβάσεως έγινε η πρώτη αποστολή στη Ρόδο κλιμακίου της SOE στις 15 Αυγούστου 1943, εικοσιτρείς μέρες πριν από την συνθηκολόγηση της Ιταλίας την οποία οι Άγγλοι περίμεναν και για την οποία είχαν αρχίσει επαφές. Η SΟΕ (Special Operation Executive) ήταν μια βρεταννική υπηρεσία που είχε συσταθεί τον Ιούλιο του 1940 με άκρα μυστικότητα για να οργανώσει τον πόλεμο των μετόπισθεν εναντίον των Γερμανών και των συμμάχων τους.
Δούλευε με τις δυνάμεις της αντιστάσεως χρησιμοποιώντας την κλασσική μέθοδο της υποστηρίξεως του αδύνατου στον αγώνα του εναντίον του ισχυρού. Η πρώτη αυτή αποστολή ανήκε στην υπηρεσία ΜΟ 4, υποδιαίρεση της SΟΕ, ειδική στις δολιοφθορές και ονομάστηκε SYMPTON. Είχε εντολή να οργανώσει δίκτυο πληροφοριών και να ενεργεί δολιοφθορές.
Την αποτελούσαν ο καλύμνιος Κώστας Κουμιανός ή Ντρης (αρχηγός), ο ροδίτης δάσκαλος στην Αίγυπτο, Γιάννης Θωμαίδης, ασυρματιστής και ο χαλκίτης Βασίλης Κλημέντος ως οδηγός. Αμέσως όμως μετά την άφιξη της έλαβε νεότερη διαταγή να μην προβεί σε δολιοφθορές για να μην εφαρμοσθούν αντίποινα σε βάρος του πληθυσμού.
Το δίκτυο
Ο Κώστας Κουμιανός, οργάνωσε γρήγορα ένα τοπικό δίκτυο πληροφοριών με τους Μονολιθιάτες Κλεάνθη και Βασίλη Μαλανδρή των οποίων η αδελφή Μαρία υπέδειξε την σπηλιά σ’ ένα απροσπέλαστο σημείο του Ακραμύτη στην οποία εγκαταστάθηκε το κλιμάκιο, τον Παπα Κλήμη Διακομανώλη, τους Γιάγκο, Κλεάνθη και Γιάννη Παπασταμάτη, τους αδελφούς Στάθη και Παναγή Μπάλλη, τους Σταύρο Σταμπουλή και Αναστάση Γιαρενάκη από τα Σιάννα και τον Κώστα Μηνέττο από το Γεννάδι. ‘Επειτα κατέβηκε στην πόλη και ήρθε σε επαφή με τον Φιλήμονα Γιαμαλή, τον Γιώργο Κωσταρίδη, τον Αργύρη Θεοχάρη, τον κλπ επεκτείνοντας έτσι το δίκτυο του.
Ενα βράδυ έπεσε σε ενέδρα και, στην προσπάθεια του να ξεφύγει, έσπασε το πόδι του. Σε αντικατάσταση του έφθασε στις 3 Οκτωβρίου 1943 δεύτερη αποστολή, η ERRATIC, με τον Πανορμίτη Κουμιανό, αδελφό του Κώστα, και τον Αντώνη Νεσγό ασυρματιστή. Ο Πανορμίτης χρησιμοποίησε τους συνεργάτες του αδελφού του αλλά στρατολόγησε και νέους που του σύστησε ο Κωσταρίδης όπως τον Νίκο Λιαμή, οδηγό λεωφορείου, τον Κλεόβουλο Χατζηγεωργίου, εισπράκτορα, τον Στέφανο Γέροντα στην Αρχάγγελο κ.α.
Στις 26 Απριλίου 1944, Τρίτη του Πάσχα, αποβιβάστηκε στην παραλία της Μονολίθου τρίτη αποστολή, η ERRATIC II, με τον Σπύρο Κατέχη και τον Βασίλη Κλημέντο για να αντικαταστήσει τον Πανορμίτη. Ασυρματιστής παρέμεινε ο Αντώνης Νεσγός.
Ο Γιώργος Κωσταρίδης με τον Μιχάλη Βρούχο που ήταν το δεξί του χέρι, όπως τον χαρακτηρίζει ένα έγγραφο του Φόρειν ‘Οφφις, (right hand man to the leader of the local group of supporters George Costaridis) πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους σ’όλες αυτές τις αποστολές και σε μια εμβόλιμη υπό τον Λευτέρη Προεστό που ήλθε για να πάρει τον κρυπτογραφικό κώδικα των Γερμανών.
Ο Μιχάλης μύησε στην οργάνωση τους Ιταλούς σμηνίτες Osvaldo Remotti, ο οποίος φωτογράφησε τον κρυπτογραφικό κώδικα, Giorgio Levitz, ασυρματιστές στον σταθμό Τριαντών και Ferdinando Cellini, χαρτογράφο που υπηρετούσε στο αεροδρόμιο Μαριτσών.
Τέλος στις 22 Αυγούστου 1944 έφθασε στη Ρόδο ο υπολοχαγός Γιώργος Διαμαντίδης, ο γνωστός ιδιοκτήτης και διευθυντής της εφημερίδας ΠΡΟΟΔΟΣ, για να αντικαταστήσει τον Σπύρο Κατέχη, και εγκαταστάθηκε σε μια σπηλιά κοντά στα Μάσαρη.»
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το «Λημέρι» και όσοι συνεργάστηκαν εκεί κατά τη διάρκεια του β΄ παγκόσμιου πολέμου, έπαιξε ένα καθοριστικό ρόλο στις επιχειρήσεις που διαδραματίστηκαν κυρίως στο νοτιοανατολικό Αιγαίο. Και βέβαια η συμβολή της Μονολιθιάτισσας Μαρίας Μαλανδρή που με κίνδυνο της ζωής της ήταν πάντοτε ο φύλακας-άγγελος των μελών του κατασκοπευτικού κλιμακίου και για τον λόγο αυτό το 1987 , η βρετανική κυβέρνηση σε ειδική τελετή στη Μονόλιθο δια χειρός του στρατιωτικού ακόλουθου της πρεσβείας στην Αθήνα , απένειμε «το παράσημο του παρτιζάνου» στην τολμηρή τσοπάνισσα για την αντιστασιακή της δράση.
Πηγή : Το Λημέρι των κατασκόπων | Η ΡΟΔΙΑΚΗ
