Πηγή: «Ο Περικλής πίσω από τον πολιτικό», Παναγιώτης Πασπαλιάρης,συλλογή «Ηγέτες»
Λίγα χρόνια αφότου ο Περικλής είχε ξεκινήσει την τρυφερή του σχέση με τη Μιλήσια Ασπασία, η πατρίδα της ήταν έτοιμη να μπει σε πόλεμο με τη Σάμο.
Ήταν μια άνιση μάχη. Η Σάμος ήταν μια από τις τρεις πόλεις της Συμμαχίας που είχαν ισχυρό ναυτικό και στρατό. Οι άλλες δύο ήταν η Χίος και Μυτιλήνη.
Φιλονίκησαν για την κατοχή της Πριήνης, μιας μικρής πόλης που βρισκόταν ανάμεσα τους στην ασιατική ακτή.
Οι Μιλήσιοι έστειλαν πρέσβεις στην Αθηναϊκή εκκλησία. Δύο φορές κατά τα προηγούμενα χρόνια οι Αθηναίοι είχαν καταπνίξει τις επαναστάσεις στη Μίλητο και είχαν εγκαθιδρύσει Δημοκρατία στην πόλη.
Χωρίς στρατό και όπλα δεν μπορούσαν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους απέναντι στη Σάμο και ζητούσαν την υποστήριξη της ηγεμονούσας αρχής.
Η Αθήνα ζήτησε από τις δύο πόλεις να δεχτούν ειρηνική διαιτησία.
Η Σάμος όμως το αρνήθηκε και άρχισε τις επιθέσεις. Τότε ο Περικλής κατέπλευσε με 50 πλοία και σε μια επιχείρηση αστραπή έδιωξε τους ολιγαρχικούς από την εξουσία στη Σάμο, εγκαθίδρυσε Δημοκρατία και πήρε 100 ομήρους, τους οποίους άφησε στη Λήμνο πριν επιστρέψει στην Αθήνα.
Ήταν μια αιφνίδια επίδειξη δύναμης, στην οποία ο Περικλής λέγεται ότι δεν ενέδωσε σε πάμπολες προτάσεις χρηματισμού από τους αντιπάλους του.
Οι ολιγαρχικοί της Σάμου όμως, πήγαν στον σατράπη της Λυδίας Πισθούνη για να βρουν υποστήριξη.
Η αποστασία
Αυτός τους έδωσε μισθοφόρους και με μια επίσης καταδρομική επιχείρηση απήγαγε τους αιχμαλώτους από τη Λήμνο.
Αναθάρρησαν οι Σαμιώτες ολιγαρχικοί και επιτέθηκαν στην πόλη τους με τους μισθοφόρους.
Αιχμαλώτισαν την αθηναϊκή φρουρά και την έστειλαν στον Πισθούνη ως δώρο.
Η αποστασία προς στιγμή φάνηκε να διαλύει την Αθηναϊκή Συμμαχία.
Διάφορες πόλεις δήλωσαν την υποστήριξή τους, ανάμεσα σε αυτές το κρίσιμο Βυζάντιο, που στεκόταν πάνω στον Βόσπορο.
Από εκεί περνούσαν τα εμπορικά πλοία της Αθήνας με τα σιτηρά που έτρεφαν τον πληθυσμό της.
Η συμμετοχή του Σοφοκλή
Ο Περικλής ξαναπήρε 60 πλοία και οπλίτες και κατευθύνθηκε στο νησί με συστράτηγο τον κατάλληλο για να γράφει ποιήματα και μουσική, αλλά όχι για να διεξάγει μάχες και να στήνει τρόπαια, τον τραγικό ποιητή Σοφοκλή.
Με τα 44 από αυτά νίκησε μια ελαφρά μεγαλύτερη δύναμη των Σαμίων στο νησάκι που λεγόταν Τραγίες και ξεκίνησε να πολιορκεί την πόλη.
Έστειλε τον Σοφοκλή στη Μυτιλήνη και στη Χίο, με αποστολή να πείσει αυτές τις δύο ισχυρές πόλεις να μην αποστατήσουν.
Ιδιαίτερα για τη Μυτιλήνη υπήρχε η υποψία ότι περίμενε διαταγές από τη Σπάρτη σχετικά με τη στάση της.
Από την Αθήνα έφτασαν 40 πλοία ως ενίσχυση και άλλα 25 από τη Χίο και τη Μυτιλήνη.
Με ενέργειες απολύτως εκτός διπλωματικού πρωτοκόλλου, ο Σοφοκλής είχε πετύχει την αποστολή του.
Στο μεταξύ οι Σάμιοι έστειλαν απεσταλμένους στη Σπάρτη.
Στη σύσκεψη των συμμάχων σχετικά με το αν έπρεπε να υποστηρίξουν τη Σάμο, η πόλη που δεν συμφώνησε, ήταν κατά παράδοξο τρόπο η Κόρινθος, που έπρεπε να συνεισφέρει τα περισσότερα, καθώς μόνο αυτή είχε αξιόλογο στόλο.
Δεν έχει διευκρινιστεί γιατί κράτησε αυτή τη στάση.
Μια πρόχειρη εξήγηση είναι πως δεν θα έμπαινε σε τέτοιο κίνδυνο για υποθέσεις άλλης πόλης, ιδιαίτερα μάλιστα σε εποχές που το εμπόριο κυλούσε κανονικά.
Κι ενώ όλα έδειχναν ότι η Σάμος θα έπεφτε, μια πληροφορία που μάλλον αξιολογήθηκε λάθος, ανάγκασε τον Περικλή να πάρει 60 πλοία και να συναντήσει στα ανοιχτά τον φοινικικό στόλο, που υποτίθεται πως πλησίαζε.
Οι Σάμιοι με την παρότρυνση του στρατηγού τους Μέλισσου, βγήκαν από την πόλη και νίκησαν τους πολιορκητές. Σημειώθηκαν πολλές αγριότητες.
Οι αγριότητες Σάμιων και Αθηναίων
Με μαχαίρια σφράγιζαν στο μέτωπο των Αθηναίων το σύμβολο της δύναμής τους, την αθηναϊκή κουκουβάγια, γιατί και οι Αθηναίοι είχαν χαράξει στο μέτωπο των αιχμαλώτων τους το σύμβολο της πόλης, το εμπορικό πλοίο που ονομάστηκε Σάμαινα.
Ο Περικλής επέστρεψε μετά από δύο εβδομάδες νίκησε και πάλι και συνέχισε την πολιορκία που κράτησε 9 μήνες.
Προτίμησε να μη ρισκάρει εφόδους που θα προκαλούσαν απώλειες, αλλά να βάζει τους μηχανικούς του να κατασκευάζουν περίτεχνες πολιορκητικές μηχανές, όπως την πολιορκητική χελώνη που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά. Πιθανώς να αγόραζε και ό,τι προμήθεια κυκλοφορούσε στην περιοχή για να ξεμείνουν από τρόφιμα οι πολιορκημένοι.
Η άλωση της Σάμου συνοδεύτηκε από μεγάλες ωμότητες από την πλευρά των Αθηναίων.
Οι αρχηγοί τους μεταφέρθηκαν στην αγορά της Μιλήτου, όπου δέθηκαν και αφέθηκαν να σιγοσβήνουν από δίψα και εξάντληση.
Τους έλυσαν, τους σκότωσαν με ρόπαλα και τους άφησαν ακήδευτους.
Οι περιγραφές αυτές ανήκουν στον Δουρή, ιστορικό της Σάμου που έζησε δύο αιώνες μετά και δεν επιβεβαιώνονται από καμία άλλη πηγή, όπως εύστοχα παρατήρησε ο Πλούταρχος.
Το ίδιο υπερβολικές ακούγονται και οι περιγραφές για τις ωμότητες των Σαμίων.
Αυτή η συνήθεια των Ελλήνων από εκείνα τα χρόνια να υπερβάλουν και να διεξάγουν τον πόλεμο της πληροφορίας με τέτοιες διηγήσεις, δεν συμβαδίζει πάντα με την αλήθεια.
Αυτό δε σημαίνει ότι έλλειπαν τα εγκλήματα και μάλιστα τα πλέον ειδεχθή από τους αγώνες τους.
Τέτοια εγκλήματα όμως δεν χαρακτήρισαν ποτέ πριν ή μετά τη Σάμο και τον Περικλή.
Ό, τι και να συνέβη, ο Περικλής επέστρεψε νικητής στην πόλη του.
Η Σάμος έπρεπε να πληρώσει 1.276 τάλαντα στα επόμενα 26 χρόνια. Το ποσό δηλαδή που ξοδεύτηκε για την εκστρατεία.
Τα τείχη της γκρεμίστηκαν. Δύο χιλιάδες Αθηναίοι κληρούχοι εγκαταστάθηκαν αργότερα στο νησί.
Έπαιρναν μερίδες γης, τις οποίες καλλιεργούσαν οι νόμιμοι ιδιοκτήτες τους, με την υποχρέωση να δίνουν 200 δραχμές τον χρόνο σε κάθε Αθηναίο κληρούχο.
Το Βυζάντιο υποτάχτηκε χωρίς συνέπειες. Η Συμμαχία είχε σωθεί ίσως από ολοσχερή καταστροφή.
Στην πατρίδα, ανατέθηκε στον Περικλή να εκφωνήσει τον Επιτάφιο Λόγο για τους νεκρούς.
Πηγή: «Ο Περικλής πίσω από τον πολιτικό», Παναγιώτης Πασπαλιάρης, Επιμέλεια: Πάνος Βαλαβάνης, συλλογή «Ηγέτες»
