Γράφει ο ιστορικός Κώστας Λαγός
Ο Μιλτιάδης ο νεώτερος, ο Αθηναίος στρατηγός που σχεδίασε την τακτική των Ελλήνων στη μάχη του Μαραθώνα, είχε τρία παιδιά, τον Μητίοχο, τον Κίμωνα και την Ελπινίκη. Ο Κίμων ο δευτερότοκος γιος του, αναδείχθηκε σε στρατιωτικό ηγέτη της Αθήνας, την περίοδο της μεγάλης της ακμής.
Για πολλούς μελετητές της Αθήνας της κλασικής εποχής, ο Κίμων ήταν ο κορυφαίος στρατηγός της –πιο σημαντικός ακόμη και από τον ίδιο τον πατέρα του- και η Aθηναϊκή ηγεμονία στο Αιγαίο («Α΄Αθηναϊκή Συμμαχία»), δικό του έργο.
Έτσι, η μεγαλειώδης νίκη των Αθηναίων υπό τον Κίμωνα στον Ευρυμέδοντα ποταμό (περίπου 466 π.Χ.) εναντίον των Περσών, έθεσε οριστικό τέλος και στην ύστατη προσπάθειά τους να αντεπιτεθούν στην Ελλάδα και να εκδικηθούν τις ήττες της στρατιάς του Ξέρξη πάνω από μια δεκαετία πριν. Αξίζει να επισημάνουμε πως ο Κίμων έχασε τη ζωή του πολεμώντας για την ελευθερία της Κύπρου γύρω στο 450 π.Χ.
Η χειραφετημένη Ελπινίκη και το μίσος της για τον Περικλή
Για την Ελπινίκη έχουμε, επίσης, αρκετές αναφορές στις αρχαίες φιλολογικές πηγές, που εστιάζουν κυρίως στον δυναμικό χαρακτήρα της και την ερωτική της ζωή. Οι αναφορές αυτές δείχνουν ότι δεν ήταν η τυπική Αθηναία αριστοκράτισσα που ήταν υποταγμένη στον άνδρα της και φρόντιζε μόνο για το νοικοκυριό της, αλλά μια γυναίκα με ανεξάρτητο πνεύμα, κάτι εξαιρετικά σπάνιο για εκείνη την εποχή.
Σε αυτό η Ελπινίκη έμοιαζε πολύ με την πιο διάσημη και σχεδόν σύγχρονή της -είχαν διαφορά μια γενιά- Ασπασία.
Όμως, οι δύο γυναίκες δεν θα πρέπει να είχαν ιδιαίτερα καλές σχέσεις μεταξύ τους, αφού η Ελπινίκη μισούσε τον Περικλή, τον μεγάλο πολιτικό αντίπαλο του Κίμωνα. Μάλιστα, είχε την τόλμη να βρίζει και να μαλώνει δημόσια με τον Περικλή –απίστευτο για γυναίκα της εποχής- όταν αυτός ήταν λαοφιλής και παντοδύναμος.
Οι Φοίνικες αιχμαλωτίζουν τον Μητίοχο
Αντίθετα, με τα αδέλφια του, ο πρωτότοκος γιος του Μιλτιάδη, Μητίοχος, αναφέρεται ελάχιστα στις αρχαίες φιλολογικές πηγές. Γνωρίζουμε από τον Ηρόδοτο, ότι το 493 π.Χ., στο τέλος της Ιωνικής Επανάστασης, οι Πέρσες επιτέθηκαν στη Χερσόνησο της Θράκης, που ήταν υπό αθηναϊκό έλεγχο.
Την περιοχή κυβερνούσε ο Μιλτιάδης, ο οποίος είχε αντιταχθεί στον Δαρείο Α΄, βασιλιά της Περσίας, και μάλλον είχε συνδράμει τους Ίωνες στον αγώνα τους εναντίον του.
Μπροστά στον κίνδυνο να πέσει στα χέρια των Περσών, ο Μιλτιάδης φόρτωσε την οικογένεια και τα υπάρχοντά του σε πέντε τριήρεις και προσπάθησε να διαφύγει. Όμως, οι Φοίνικες, που ήταν σύμμαχοι-υποτελείς των Περσών, καταδίωξαν με το στόλο τους τα πλοία του Μιλτιάδη και αιχμαλώτισαν ένα απ’ αυτά, στο οποίο κυβερνήτης ήταν ο Μητίοχος.
Οι άλλες τέσσερις τριήρεις ξέφυγαν, και έτσι ο Μιλτιάδης με τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας του μπόρεσαν να φθάσουν σώοι στην Αθήνα.
Ο Μητίοχος στάλθηκε αιχμάλωτος στον Δαρείο, όπως συνηθιζόταν για εξέχοντες εχθρούς του που είχαν συλληφθεί ζωντανοί, ή ακόμη και ολόκληρους υπόδουλους πληθυσμούς, όπως για παράδειγμα, οι Ερετριείς μετά τη μάχη του Μαραθώνα.
Ο Ηρόδοτος κλείνει τη σύντομη αναφορά του στον Μητίοχο λέγοντας ότι: «ο Δαρείος δεν του’ κάνε κανένα κακό, αλλά πολλά καλά, και του παραχώρησε οικία, και περιουσία/εισόδημα και μία Περσίδα γυναίκα με την οποία απέκτησε παιδιά που θεωρούνταν Πέρσες».
Καθώς ο αρχαίος ιστορικός έγραφε 50-60 χρόνια μετά τα γεγονότα αυτά, είναι πολύ πιθανόν ότι ο Μητίοχος παρέμεινε στην Περσία μέχρι και το τέλος της ζωής του.
Τα στοιχεία που παραθέτει ο αρχαίος ιστορικός δείχνουν ότι ο Μητίοχος θα πρέπει να ήταν ζωντανός το 490 π.Χ., τη χρονιά της μάχης του Μαραθώνα: μόλις τρία χρόνια νωρίτερα είχε φθάσει στην αυλή του Δαρείου, όπου παντρεύτηκε, απέκτησε σπίτι και περιουσία και «έκανε παιδιά».
Όταν, λοιπόν, ο Μιλτιάδης πολεμούσε τους Πέρσες στον Μαραθώνα, αυτοί κρατούσαν αιχμάλωτο τον πρωτότοκο γιο του ως όμηρο. Η αιχμαλωσία του Μητίοχου από τους Πέρσες πιθανόν να κρύβει μια μεγάλη έκπληξη σε σχέση με τη μάχη του Μαραθώνα.
Λιποταξία προς τους Πέρσες;
Ο Ηρόδοτος μας λέει πως ο Δαρείος έκανε «πολλά καλά» στον Μητίοχο και ότι του χάρισε σπίτι, εισόδημα, περιουσία, Περσίδα γυναίκα -προφανώς από την άρχουσα τάξη- και το ύψιστο προνόμιο στην περσική αυτοκρατορία, τα παιδιά του να θεωρούνται Πέρσες, δηλαδή μέλη του κυρίαρχου λαού της αυτοκρατορίας. Δεν επρόκειτο, βέβαια, για εκδηλώσεις επιείκειας του Δαρείου προς τον γιο του εχθρού του, αλλά για εξαιρετικές τιμές που εκείνη την εποχή ο βασιλιάς της Περσίας πολύ σπάνια χορηγούσε σ’ έναν ξένο που διέμενε στην αυτοκρατορία του.
Αντίστοιχα γνωστά παραδείγματα γενναιοδωρίας Περσών βασιλέων προς ξένους, ήταν ανταμοιβές για πολύτιμες υπηρεσίες που είχαν προσφέρει στην αυτοκρατορία, συνήθως προδίδοντας τις πατρίδες τους για να εξυπηρετήσουν τα περσικά συμφέροντα.
Η διαπίστωση αυτή έχει οδηγήσει αρκετούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι η αιχμαλωσία του Μητίοχου ίσως να ήταν στην πραγματικότητα λιποταξία προς τους Πέρσες.
Έτσι η ιστορία της υποτιθέμενης αιχμαλώτισης του Μητίοχου μπορεί να υπήρξε μεταγενέστερο δημιούργημα της οικογενείας του, προκειμένου να αποκρύψει το γεγονός ότι ο πρωτότοκος γιος του Μιλτιάδη πρόδωσε τον πατέρα και τους συμπολίτες του.
Γιατί, όμως, ο Μητίοχος το 493 π.Χ. να πάει με τη θέλησή του στον εχθρό; Ίσως τα λιγοστά στοιχεία που γνωρίζουμε για την οικογένειά του να ρίξουν φως στην ενέργειά του αυτή.
Ο Μητίοχος ήταν ετεροθαλής αδελφός του Κίμωνα και της Ελπινίκης, αφού είχαν διαφορετικές μητέρες.
Ο Κίμων ήταν γιος της Ηγησιπύλης, κόρης του Ολώρου, βασιλιά της Θράκης, που ο Μιλτιάδης παντρεύτηκε όταν ήταν κυβερνήτης της Χερσονήσου.
Δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η μητέρα της Ελπινίκης, όμως υπάρχουν ενδείξεις ότι ίσως να μην ήταν η Ηγησιπύλη, αλλά κάποια άλλη γυναίκα με την οποία ο Μιλτιάδης διατηρούσε σχέσεις μετά την Ηγησιπύλη.
Ο Μητίοχος γεννήθηκε αρκετά χρόνια πριν από τον γάμο του Μιλτιάδη με την Ηγησιπύλη, και ίσως η μητέρα του να ήταν η πρώτη γυναίκα του Μιλτιάδη. Δεν γνωρίζουμε το όνομά της, και ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι μπορεί να ήταν κόρη του Ιππία, τυράννου της Αθήνας. Η άποψη αυτή έχει λογική βάση: Ο Μιλτιάδης ήταν μέλος της οικογένειας των Φιλαϊδών, μιας από τις πλουσιότερες και πιο σημαντικές της Αθήνας.
Ο Ιππίας στην αρχή της τυραννίας του το 527-510 π.Χ., ακολούθησε την τακτική του πατέρα του, Πεισίστρατου, να κερδίζει την υποστήριξη των αριστοκρατών στην εξουσία του, δίνοντάς τους αξιώματα και τιμές.
Έτσι, το 524/523 π.Χ., λίγα μόλις χρόνια αφότου ο Ιππίας διαδέχθηκε τον πατέρα του ως τύραννος, ο Μιλτιάδης κατέλαβε το αξίωμα του Επώνυμου Άρχοντα, το υψηλότερο της Αθήνας. Επρόκειτο για προσωπική επιλογή του Ιππία, ο οποίος βέβαια ασκούσε την πραγματική εξουσία. Λίγα χρόνια αργότερα, ο τύραννος «διόρισε» τον Μιλτιάδη κυβερνήτη της Χερσονήσου, και μάλιστα του δάνεισε τη δίκη του τριήρη ώστε να ταξιδέψει μέχρι τη Θράκη με άνεση. Στο πλαίσιο αυτό, ο γάμος του Μιλτιάδη με μία κόρη του Ιππία είναι μια ρεαλιστική υπόθεση, αφού έτσι θα επισφράγιζε τη «συμμαχία» μεταξύ του τυράννου και των Φιλαϊδών.
Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος γιατί ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει τίποτα για τη μητέρα του Μητίοχου.
Η δολοφονία του πατέρα του Μιλτιάδη από τον Ιππία
Όμως, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Ιππίας δολοφόνησε τον Κίμωνα τον Πρεσβύτερο, πατέρα του Μιλτιάδη, μόλις διαδέχθηκε τον Πεισίστρατο. Ο Κίμων δολοφονήθηκε μεταξύ 527/525 π.Χ., όταν αποφάσισε να μείνει μόνιμα στην Αθήνα, έχοντας επιστρέψει από την εξορία που τον είχε στείλει ο Πεισίστρατος.
Η υψηλή θέση του στην αθηναϊκή κοινωνία, οι νίκες του σε τρεις διαδοχικούς Ολυμπιακούς Αγώνες και οι ηγετικές ικανότητές του φαίνεται ότι αποτελούσαν απειλή για τη νεόδμητη εξουσία του Ιππία.
Έτσι ο τύραννος μάλλον αποφάσισε ότι ήταν πιο ασφαλές για εκείνο να βγάλει από τη μέση τον Κίμωνα, παρά να επιζητήσει να κερδίσει την υποστήριξή του, όπως έκανε με τους άλλους αριστοκράτες.
Αν και ο Ηρόδοτος καταγράφει ότι ο Ιππίας συμπεριφερόταν σαν να μην είχε σχέση με τη δολοφονία του Κίμωνα, γίνεται φανερό από τα στοιχεία που παραθέτει ότι αυτός ήταν ο ένοχος -μαζί με τον αδελφό του, Ίππαρχο- ένα κοινό μυστικό στην Αθήνα που φυσικά γνώριζε και ο Μιλτιάδης.
Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ο πανέξυπνος Μιλτιάδης δεν θα άφηνε το προσωπικό του πρόβλημα με τον τύραννο να μπει ανάμεσά τους, καθώς θα κινδύνευε να έχει το τέλος του πατέρα του.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Μιλτιάδης αποδέχτηκε τις υψηλές τιμές και τα αξιώματα που του έδωσε ο τύραννος, και δεν αποκλείεται να παντρεύτηκε την κόρη του. Από τον γάμο αυτό προήλθε ο Μητίοχος.
Η δολοφονία του Κίμωνα άνοιξε μεταξύ του Μιλτιάδη και του Ιππία ένα βαθύ χάσμα αίματος που δεν θα έκλεινε ποτέ.
Αξίζει να επισημάνουμε ότι ο Μιλτιάδης δεν έδωσε το όνομα του πατέρα του στον πρωτότοκο γιο του, που είναι σχεδόν βέβαιο ότι γεννήθηκε στη διάρκεια της τυραννίδας του Ιππία.
Ίσως ο Μιλτιάδης να απέφυγε να του δώσει το όνομα του πατέρα του, μη εφαρμόζοντας το ισχυρό έθιμο ονοματοδοσίας που υπήρχε στην αρχαία Ελλάδα, για μην προκαλέσει τον πανίσχυρο τότε Ιππία. Όμως, ο δευτερότοκος γιος του πήρε το όνομα του παππού του, ίσως γιατί γεννήθηκε περίπου το 510 π.Χ., όταν η εξουσία του Ιππία κατέρρεε ή είχε ήδη σβήσει και ήταν ασφαλές πλέον για τον Μιλτιάδη να δώσει το όνομα Κίμων στον νεογέννητο γιο του.
Ενώ ο Μιλτιάδης βρισκόταν στη Θράκη, παντρεύτηκε την Ηγησιπύλη, την κόρη του βασιλιά της Θράκης, Ολώρου. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι στον γάμο αυτόν υπήρχαν πολιτικά κίνητρα.
Όμως, στα μάτια των Αθηναίων η Ηγησιπύλη ήταν και παρέμενε μια ξένη, ακόμη και μετά το γάμο της με τον Μιλτιάδη.
Δεν γνωρίζουμε ποια στάση μπορεί να τήρησε ο νεαρός Μητίοχος απέναντι στη μητριά του, αλλά μάλλον δεν θα πρέπει να την έβλεπε με καλό μάτι. Σύμφωνα με τον –άγνωστο- συγγραφέα του μυθιστορήματος της ελληνιστικής εποχής, «Μητίοχος και Παρθενόπη», ο Μητίοχος εγκατέλειψε τη Χερσόνησο γιατί η Ηγησιπύλη προσπάθησε να τον δηλητηριάσει!
Αν και η πηγή αυτή δεν είναι ιστορική –και περιλαμβάνει πολλές φανταστικές λεπτομέρειες- δεν αποκλείεται να έχει διασώσει την παράδοση ότι ο Μητίοχος και η Ηγησιπύλη δεν διατηρούσαν μεταξύ τους και τις καλύτερες σχέσεις.
Η συνάντηση του Μητίοχου με τον Ιππία στην αυλή του Δαρείου
Όταν το 493 π.Χ. ο Μητίοχος οδηγήθηκε αιχμάλωτος μπροστά στον Δαρείο, μάλλον στο ανάκτορό του στα Σούσα, βρήκε εκεί τον Ιππία. Μετά την ανατροπή του τυράννου το 510 π.Χ., αυτός και τα μέλη της οικογένειάς του εξορίστηκαν για πάντα από την Αθήνα, και κατέληξαν στην αυλή του Δαρείου.
Εκεί ο Ιππίας ανέπτυξε δράση προκειμένου να πείσει τον Μέγα Βασιλέα να τον βοηθήσει να αποκαταστήσει την εξουσία του στην Αθήνα. Ως πρώην τύραννος, με ισχυρές διασυνδέσεις στην περσική αυτοκρατορία, αλλά και την Ελλάδα, ο Ιππίας είχε δημιουργήσει μια δική του «αυλή», που την αποτελούσαν οι εξόριστοι συγγενείς και φίλοι του, Αθηναίοι και άλλοι Έλληνες.
Το 480 π.Χ., όταν ο Ιππίας δεν ζούσε πια, υπήρχε ακόμη ο κύκλος των ανθρώπων του, που ο Ηρόδοτος χαρακτηρίζει ως «Πεισιστρατίδες», και τους οποίους ο Ξέρξης είχε μαζί του στη διάρκεια της εκστρατείας του. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Μητίοχος έγινε μέρος αυτής της ομάδας εξόριστων Αθηναίων στην περσική αυλή. Αν μάλιστα ήταν εγγονός του Ιππία, αυτό σήμαινε ότι θα ήταν από τους πιο κοντινούς του ανθρώπους. Οι τιμές που του απένειμε ο Δαρείος μπορεί, λοιπόν, να ήταν απόρροια της συγγένειάς του με τον Ιππία, τον οποίο ο Μέγας Βασιλέας εκτιμούσε πολύ.
Η μάχη του Μαραθώνα και οι «κατάσκοποι» του Δαρείου
Το 490 π.Χ. οι Πέρσες, με επικεφαλής τον Δάτη και τον Αρταφέρνη, εκστράτευσαν εναντίον της Ελλάδας, με βασικό στόχο την κατάληψη της Αθήνας. Μαζί τους ήταν και ο 80χρονος, πρώην τύραννος, Ιππίας καθώς ήταν σίγουρος ότι μετά τη νίκη των Περσών θα έπαιρνε και πάλι την εξουσία στην Αθήνα.
Αν ο Μητίοχος ήταν εγγονός του Ιππία, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ακολούθησε τον παππού στην Ελλάδα. Ακόμη, όμως, και αν δεν ήταν συγγενής του Ιππία, ήταν ο πρωτότοκος γιος του Μιλτιάδη, του μεγαλύτερου πολέμιου των Περσών.
Οι αρχαίες φιλολογικές πηγές καταγράφουν πως ο Μιλτιάδης προετοίμαζε τους Αθηναίους για την επικείμενη σύγκρουση με τους Πέρσες, πολύ πριν από τη μάχη του Μαραθώνα, ίσως ακόμη και από το 493 π.Χ. όταν έφθασε στην Αθήνα. Αυτό φυσικά δεν θα διέλαθε της προσοχής του Δαρείου, ο οποίος είχε ανθρώπους του παντού στην Ελλάδα.
Το 490 π.Χ., η αντιπαλότητα του Μιλτιάδη με τον Δαρείο ήταν πασίγνωστη αφού διαρκούσε πάνω από μία εικοσαετία και είχε διάφορα επεισόδια. Όμως, ο πρωτότοκος γιος του Μιλτιάδη είχε πάει στον Δαρείο (είχε «μηδίσει») και έτσι και η παρουσία του και μόνο στο στράτευμα του Δάτη και του Αρταφέρνη -άσχετα με τη σχέση που μπορεί να είχε με τον Ιππία- θα είχε μεγάλη προπαγανδιστική αξία για τους Πέρσες.
Ο Μητίοχος στο πλευρό των Περσών στη μάχη του Μαραθώνα, είναι μια υπόθεση. Ίσως να μην μάθουμε ποτέ που βρισκόταν τον μοιραίο εκείνο Σεπτέμβριο του 490 π.Χ., στην πεδιάδα του Μαραθώνα πολεμώντας τον πατέρα και τους συμπολίτες του, ή εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά στο σπίτι του με την Περσίδα γυναίκα του. Όμως, οι πιθανότητες είναι περισσότερες ο Μητίοχος να ήταν στον Μαραθώνα!
Όταν, λοιπόν, ο Μιλτιάδης παρότρυνε τους άνδρες του να πολεμήσουν τις Πέρσες ίσως να γνώριζε ότι ανάμεσα στους αντιπάλους του δεν ήταν μόνο ο μισητός εχθρός του -και πιθανότατα, πρώην πεθερός του- Ιππίας, αλλά και ο πρωτότοκος γιος του!
Στοιχεία έχουν αντληθεί από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Λαγού και Φώτη Καρυανού, Μάχη του Μαραθώνα η Ανατροπή, εκδόσεις Μένανδρος, Αθήνα, 2015.
