Τα Καρναβάλια είναι υπόθεση των αρχαίων. Οι ρίζες τους εντοπίζονται στις Διονυσιακές γιορτές, όταν οι αρχαίοι Έλληνες έστηναν εκδηλώσεις προς τιμήν του θεού Διόνυσου στις οποίες έπιναν άφθονο κρασί, έτρωγαν, γλεντούσαν και μασκαρεύονταν.
Οι κολασμένες γιορτές
Το έθιμο των Διονυσιακών εορτών συνεχίστηκε και κατά τον ίδιο τρόπο εκδηλωνόταν κατά την περίοδο των Κρόνιων. Η γιορτή που ήταν αφιερωμένη στον Κρόνο και την Ρέα, αποτελούσε ημέρα αργίας κατά την οποία αφέντες και δούλοι μπορούσαν να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι και να καταναλώσουν άφθονες ποσότητες κρέατος και κρασιού.
Κατά τον ίδιο τρόπο εορτάζονταν και τα Σατουρνάλια στην Ρώμη.
Οι δούλοι έβρισκαν την ευκαιρία τους για να χλευάσουν τους αφέντες τους. Καθώς δεν μπορούσαν να τιμωρηθούν για οτιδήποτε, έπιναν άφθονο κρασί και «έχαναν» εντελώς το μέτρο. Τότε οι ρόλοι αντιστρέφονταν. Μπορούσαν να κοροϊδέψουν τους κυρίους τους είτε αναπαριστώντας τους είτε φορώντας τα επίσημα ενδύματά τους.
Οι ρόλοι αντιστρέφονταν και αυτός ήταν ο πρώτος τρόπος μασκαρέματος, ο οποίος διήρκεσε μέχρι τις μέρες μας. Κατά τη διάρκεια των εορτών μετά την άφθονη οινοποσία γίνονταν διάφορες ακολασίες: για αυτόν το λόγο κατά την επικράτηση του Χριστιανισμού τα Κρόνια και τα Σατουρνάλια έγιναν συνώνυμα των οργίων.
Ο τοκετός της Αριάδνης
Ένα από τα αρχαιότερα έθιμα που διατηρήθηκε μέχρι το σήμερα στο καρναβάλι της Λεμεσού, είναι ο τοκετός της Αριάδνης.
Σύμφωνα με τον μύθο, ο Θησέας μαζί με την Αριάδνη έφτασαν στην αρχαία Αμαθούντα όταν γλύτωσαν από τον Μινώταυρο.
Ωστόσο, σύμφωνα με την κυπριακή παραλλαγή του μύθου, κατά τη διάρκεια άγριας θαλασσοταραχής ο Θησέας εγκατέλειψε την έγκυο Αριάδνη στην αρχαία πόλη, χωρίς τη θέλησή του. Οι Αμαθούσιοι προσπάθησαν να βοηθήσουν την Αριάδνη να γεννήσει όμως δεν τα κατάφεραν, αφού αυτή πέθανε πάνω στον τοκετό.
Όταν ο Θησέας επέστρεψε στο νησί κι έμαθε για τον θάνατο της γυναίκας του, ζήτησε από τους κατοίκους της Αμαθούντας να θαφτεί με τιμές και να στήσουν δύο αγαλματίδια: το ένα δήλωνε την ακμή και τη βλάστηση το άλλο τον μαρασμό. Με τον καιρό η Αριάδνη ταυτίστηκε με την Αφροδίτη ως η θεά της γονιμότητας.
Για αυτόν το λόγο με τα χρόνια δημιουργήθηκε η τελετή της «Κάρπωσης» προς τιμήν της θεάς Αφροδίτης.
Κατά τη διάρκειά της, οι Αμαθούσιοι φορώντας μάσκες αναπαριστούσαν τον τοκετό της Αριάδνης. Μία γυναίκα ξάπλωνε στο έδαφος και γύρω της οι κάτοικοι μασκαρεμένοι προσπαθούσαν να την ξεγεννήσουν, ενώ αυτή κραύγαζε από τους πόνους.
Το έθιμο αυτό φαίνεται να διατηρήθηκε μέσα στους αιώνες μέχρι το σύγχρονο καρναβάλι.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Τίτου Κολωτά, το έθιμο αυτό διατηρήθηκε και έτσι γινόταν μία αναπαράσταση του τοκετού της Αριάδνης με κραυγές και επιφωνήματα. Οι δημοσιογράφοι έτειναν να το χαρακτηρίσουν ως «αηδές θέαμα».
Ωστόσο, η επίσκεψη του Μιχαήλ Βολονάκη, γυμνασιάρχης του Παγκυπρίου Γυμνασίου και μετέπειτα καθηγητής του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών, εξήγησε στους κατοίκους της πόλης πως το θέαμα αυτό μόνο «αηδές» δεν ήταν.
Το θέαμα που βλέπετε έχει ιστορική σημασία και το παρακολουθώ με έκπληξη και σεβασμό. Απ’ αυτό φαίνεται κατά μέγα μέρος πως εκπηγάζει το έθιμο των καρναβαλιών στην πόλιν σας. Να σας εξηγήσω […] Την επέτειον του πριγκιπικού αυτού τοκετού, οι Αμαθούσιοι γιόρταζαν κάθε χρόνον μέ σέ μεταμφίεσι αναπαράστασι της σκηνής κοιλοπονήματος της Αριάδνης. Το έθιμο αυτό συνεχίστηκε φαίνεται για πολλούς αιώνες, μεταφέρθηκε δε και υιοθετήθηκε κατόπιν από τους μετοικίσαντες εις Νέαν Λεμεσόν Αμαθουσίους και παρέμεινε εις τους γιορτασμούς των σημερινών Καρναβαλιών και ως προς την προηγουμένως περιγραφείσαν αντιαισθητικήν του εμφάνισιν.
Η ερμηνεία του ευυπόληπτου καθηγητού άλλαξε τις εντυπώσεις των Λεμεσιανών. Οι ίδιοι ένιωσαν περήφανοι για τη σύνδεσή τους με τον αρχαίο κόσμο και με την Αμαθούντα.
Το Καρναβάλι τότε και σήμερα
Γενικά, είναι πολλά τα έθιμα της αρχαιότητας που επιβιώνουν έως σήμερα και συνδέουν έτσι τις καρναβαλίστικες εορτές με αυτές της αρχαίας Ελλάδας.
Πιο συγκεκριμένα οι σημερινές και συνηθισμένες μεταμφιέσεις και άσεμνες παραστάσεις προέρχονται από τους Σάτυρους τραγόμορφους που είχαν ροπή προς τα αφροδίσια και βωμολοχούσαν διαρκώς. Οι μάσκες είναι ένα έθιμο που προέρχεται από την ακολουθία του Διονύσου, όπου οι άνθρωποι φορούσαν πήλινα προσωπεία.
Ακόμα και οι χοροί των μασκαρεμένων με τα πηδήματα και τα χτυπήματα των ποδιών στη γη παραπέμπουν στον βαλλισμό των κάρνων, χορός ο οποίος ήταν πηδηχτός και θύμιζε τους τράγους αλλά και στην αποτροπή των κακών πνευμάτων από τον Άδη.
Ο Καρνάβαλος δεν είναι άλλος από τον θεό Διόνυσο, δίπλα του η γυναίκα βασίλισσα όπου παραπέμπει στην ιερογαμία της γυναίκας του τοπικού άρχοντα με τον Διόνυσο, οι οποίοι μεταφέρονται σήμερα στο άρμα όπως ακριβώς ο θεός με το τροχοφόρο του.
Τέλος, το περιβόητο κάψιμο του καρνάβαλου προέρχεται από τις προσπάθειες των κατοίκων να κάψουν και να διώξουν τα κακά πνεύματα.
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ:
Ποιοι είναι οι κουκουλοφόροι της Κύπρου που κυνηγούν και διώχνουν τα πονηρά πνεύματα. Τι σχέση έχουν με τον αγροτικό κόσμο …
