Η Γυάρος ή Γυούρα όπως την ονόμαζαν οι κρατούμενοι, ήταν ένας από τους μαρτυρικούς τόπους εξορίας, όπου εστάλησαν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι την εποχή του εμφυλίου, αλλά και αργότερα στα χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών. Το σημαντκό είναι ότι ο εκτοπισμός έγινε προληπτικά, καθώς δεν είχε απαγγελθεί κατηγορία σε κανέναν από τους συλληφθέντες.
Ήταν μια φρικτή εξορία για άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας που περιορίστηκαν σε ένα νησί το οποίο οι ιστορικοί αποκάλεσαν το «Νταχάου της Μεσογείου». Υπολογίζεται πως συνολικά πέρασαν από τη Γυάρο περίπου 22.000 εξόριστοι!
Το νησί είναι άνυδρο και μόνο μια μικρή κοινότητα ψαράδων μπόρεσαν να το κατοικήσουν στην αρχαιότητα. Είναι αλίμενο και τις περισσότερες εποχές του χρόνου είναι εκτεθειμένο στα έντονα καιρικά φαινόμενα. Η πρόσβαση είναι συνήθως μια μεγάλη δοκιμασία, καθώς ο αέρας που πνέει στην περιοχή δημιουργεί έντονες καταστάσεις.
Το ίδιο συνέβη και στην αποστολή της «Μηχανής του Χρόνου» το 2010 όταν το σκάφος που μας μετέφερε δεν κατάφερε να προσεγγίσει και αναγκαστήκαμε να ζητήσουμε την συνδρομή του Λιμενικού ώστε να φτάσουμε στο όρμο με τις φυλακές. Μαζί μας ήταν δύο πρώην εξόριστοι που μας συνόδεψαν σε αυτό το δύσκολο ταξίδι μνήμης. Ο κ. Κώστας Μαραγκουδάκης και η κ. Ερμιόνη Αθανασίου είχαν έντονη μνήμη από την απίστευτη δοκιμασία που έζησαν στα χρόνια του εμφυλίου.
«Παραθερισμό» το ονόμασε ο Στυλιανός Παττακός, αλλά η αλήθεια είναι ότι επρόκειτο για μια σκληρή εξορία με άθλιες συνθήκες διαβίωσης.
Ο αποκλεισμός και τα ψυχολογικά βασανιστήρια ήταν η καθημερινότητα των εξόριστων. Τις εγκαταστάσεις είχαν χτίσει οι ίδιοι οι φυλακισμένοι της περιόδου του εμφυλίου, κάτω από απάνθρωπες συνθήκες που είναι ντροπή για το σύγχρονο πολιτισμό μας.
Σήμα κατατεθέν των φυλακών το χαρακτηριστικό κόκκινο τούβλο που το συγκολλούσαν με τσιμέντο και νερό από τη θάλασσα.
Η προπαγάνδα του λογοκριμένου τύπου της εποχής ήταν ανεξέλεγκτη. Σε διάφορα δημοσιεύματα ανέφεραν πως οι εξόριστοι της Γυάρου ζουν σε ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες και αρκετοί από αυτούς έχουν πάρει 3-4 κιλά από την καλοπέραση.
Οι περισσότεροι φύλακες που έφτασαν στο νησί βρέθηκαν εκεί με δυσμενή μετάθεση. Η παραμονή στο θανατονήσι ήταν και για αυτούς, τιμωρία. Είναι εντυπωσιακό είναι ότι «εξορία» έκαναν στο νησί και οι χωροφύλακες που υπηρετούσαν στη Γυάρο ως δεσμώτες. Ήταν η φρουρά της Βουλής των Ελλήνων και όταν καταλύθηκε η δημοκρατία τιμωρήθηκαν με δυσμενή μετάθεση επειδή προφανώς κρίθηκε ότι δεν ήταν άξιοι να υπηρετήσουν το καθεστώς της 21ης Απριλίου.
Δείτε στο βίντεο της «Μηχανής του Χρόνου» μαρτυρίες εξόριστων της Γυάρου, που συγκινούν.
