Κατά την αρχαιότητα, οι Πλαταιές ήταν μια μικρή πόλη η οποία όμως στάθηκε στην πρώτη γραμμή απέναντι στην περσική απειλή, από το 490 π.Χ. ως το 479 π.Χ.
Μετά τη συντριβή των δυνάμεων του Μαρδόνιου, όπου οι Έλληνες οπλίτες σημείωσαν την αποφασιστική νίκη για την ελευθερία, το έδαφος των Πλαταιών θεωρήθηκε ιερό και απαραβίαστο.
Οι ελληνικές πόλεις που συμμετείχαν στην αντιπερσική συμμαχία υποσχέθηκαν να μην επιτεθούν ποτέ εναντίον της πόλης.
Οι Πλαταιές ανέλαβαν να φυλάσσουν τους τάφους και τα τρόπαια που έστησαν οι νικητές και να τιμούν τη μνήμη τους. Ανάμεσα στις πόλεις που έδωσαν αυτή την υπόσχεση ήταν οι πιο ισχυρές, όπως η Αθήνα, παραδοσιακή σύμμαχος των Πλαταιέων, η Σπάρτη και η Κόρινθος. Αντίθετα, η γειτονική Θήβα τιμωρήθηκε, επειδή συμμάχησε με τους Πέρσες.
Την άνοιξη όμως του 431 π.Χ τα πράγματα είχαν αλλάξει και η Θήβα προσπάθησε να επιβάλει την κυριαρχία της στις Πλαταιές.
Η επιχείρηση των Θηβαίων για κατάληψη των Πλαταιών διεξήχθη μια βροχερή νύχτα, όταν οι οπαδοί της φιλοθηβαϊκής παράταξης, τους άνοιξαν τις πύλες της πόλης. Οι Θηβαίοι εισβολείς προχώρησαν στην Αγορά και κάλεσαν τους αιφνιδιασμένους Πλαταιείς να εντάξουν την πόλη τους στη βοιωτική συμμαχία. Αρχικά οι κάτοικοι των Πλαταιών άρχισαν διαπραγματεύσεις με τους εισβολείς.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων όμως, οι Πλαταιείς κέρδισαν χρόνο για να ετοιμάσουν την αντεπίθεσή τους. Γρήγορα οι Θηβαίοι βρέθηκαν περικυκλωμένοι από πάνοπλους Πλαταιείς.
Τελικά μετά από σύντομη αλλά σκληρή μάχη οι περισσότεροι Θηβαίοι αιχμαλωτίστηκαν ή φονεύθηκαν.
Στο μεταξύ είχαν ειδοποιηθεί οι Αθηναίοι, οι οποίοι, κρίνοντας ότι ο κίνδυνος για τη μικρή πόλη ήταν μεγάλος, αποφάσισαν να εγκαταστήσουν μόνιμη φρουρά και να μεταφέρουν στην Αττική τον άμαχο πληθυσμό.
Για τα δύο επόμενα χρόνια η πόλη δεν αντιμετώπισε καμία απειλή, καθώς είχε αρχίσει ο Πελοποννησιακός πόλεμος.
Το καλοκαίρι του 429 π.Χ. ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων, Αρχίδαμος αποφάσισε να επιτεθεί στις Πλαταιές, που αποτελούσαν μια σημαντική εχθρική βάση στη Βοιωτία.
Όταν εισέβαλε ο Αρχίδαμος στη γη των Πλαταιέων, αυτοί του έστειλαν πρεσβεία ζητώντας να σεβαστεί τους όρκους και τις υποσχέσεις που είχαν δώσει οι Έλληνες για την προστασία της περιοχής όπου νικήθηκαν οι Πέρσες.
Δεν παρέλειψαν, μάλιστα, να του θυμίσουν ότι οι σύμμαχοί του Θηβαίοι ήταν αυτοί που τότε μήδισαν και συνεργάστηκαν με τους Πέρσες.
Ο Αρχίδαμος ζήτησε από τους Πλαταιείς να διώξουν την αθηναϊκή φρουρά από την πόλη τους και στο εξής να διατηρήσουν αυστηρή ουδετερότητα μεταξύ των εμπολέμων.
Πως όμως μπορούσε να γίνει αυτό τη στιγμή που ο άμαχος πληθυσμός της πόλης βρισκόταν στην Αθήνα;
Οι Πλαταιές, όπως κάθε μικρή πόλη ή χώρα στην ιστορία της διπλωματίας, δεν είχαν καμία επιλογή και η παράκλησή τους να γίνει σεβαστή η ιερότητα της γης τους συνεθλίβη στα γρανάζια του ρεαλισμού.
Για δύο ολόκληρα χρόνια οι Πλαταιείς και η αθηναϊκή φρουρά αντιστάθηκαν με γενναιότητα στην πολιορκία των Σπαρτιατών.
Το καλοκαίρι του 427 π.Χ. οι πολιορκητές πρότειναν στους αμυνόμενους να παραδώσουν την πόλη και να δικαστούν από Σπαρτιάτες δικαστές.
Οι εξαντλημένοι πλέον υπερασπιστές των Πλαταιών αναγκάστηκαν να δεχθούν.
Μετά από λίγες ημέρες κατέφθασαν πέντε δικαστές από τη Σπάρτη, οι οποίοι ζήτησαν από τους Πλαταιείς να αναφέρουν αν είχαν κάνει κάποιο καλό στη διάρκεια του πολέμου για τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους.
Οι Πλαταιείς όρισαν ως εκπροσώπους τον Αστύμαχο του Ασωπολάου και τον Λάκωνα του Αειμνήστου, πρόξενο των Λακεδαιμονίων στην πόλη τους. Οι δύο εκπρόσωποι των αιχμαλώτων προσπάθησαν να θυμίσουν στους δικαστές τους την προσφορά των Πλαταιών στους αγώνες εναντίον των Περσών αλλά και στην ίδια τη Σπάρτη, αφού το ένα τρίτο των οπλιτών της πόλης είχε σπεύσει στη Μεσσηνία για να βοηθήσει τους Σπαρτιάτες κατά την εξέγερση των ειλώτων και την πολιορκία της Ιθώμης το 464 π.Χ.
Όταν όμως οι Πλαταιείς ζήτησαν σπαρτιατική βοήθεια για να προστατευτούν από τους Θηβαίους, οι Λακεδαιμόνιοι αρνήθηκαν επειδή τότε ενδιαφέρονταν μόνο για τις υποθέσεις της Πελοποννήσου και τους συμβούλευσαν να καταφύγουν στους Αθηναίους.
Κάλεσαν επίσης τους Σπαρτιάτες δικαστές να σεβαστούν τις υποσχέσεις και τη μνήμη των νεκρών προγόνων τους, οι οποίοι βρίσκονταν θαμμένοι στο έδαφος της πόλης, αφού πολέμησαν και έπεσαν για την ελευθερία των Ελλήνων.
Όταν τελείωσε η δημηγορία των Πλαταιέων πήραν τον λόγο οι άσπονδοι εχθροί τους Θηβαίοι.
Οι τελευταίοι υποστήριξαν ότι είχαν ιδρύσει τις Πλαταιές και επομένως είχαν δικαίωμα να είναι ηγεμόνες τους. Υποστήριξαν ακόμα ότι κατά τη διάρκεια των Μηδικών Πολέμων η πόλη τους κυβερνιόταν από ένα τυραννικό καθεστώς, το οποίο τους είχε επιβάλλει την συμμαχία με τους Πέρσες. Αντίθετα οι Πλαταιείς με τη θέλησή τους συμμάχησαν με τους Αθηναίους, οι οποίοι ήθελαν να καταργήσουν την ελευθερία των Ελλήνων.
Οι Θηβαίοι υποστήριξαν με μεγάλη θρασύτητα ότι οι Πλαταιείς είχαν διαπράξει περισσότερα εγκλήματα κατά των Ελλήνων από ό,τι οι Πλαταιείς δεν μήδισαν κατά τη εισβολή του Ξέρξη όχι από δική τους επιλογή, αλλά γιατί αυτό τους επέβαλαν οι Αθηναίοι, που ήταν οι μεγάλοι τους σύμμαχοι και προστάτες.
Όσο για τις απρόκλητες επιθέσεις της Θήβας κατά των Πλαταιών, υποστήριξαν ότι έγιναν επειδή κάποιοι Πλαταιείς προσκάλεσαν τους Θηβαίους να απαλλάξουν την πόλη από τους ξένους και επικίνδυνους συμμάχους, τους Αθηναίους.
Οι Θηβαίοι επομένως ενήργησαν ύστερα από πρόσκληση και για το καλό της πόλης!
Η θηβαϊκή δημηγορία τελείωσε με έκκληση στους Λακεδαιμονίους να μη λυγίσουν από τις εκκλήσεις των αιχμαλώτων.
Ο λόγος των Θηβαίων μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο μάθημα πολιτικού λόγου ο οποίος διαστρέφει την πραγματικότητα και καταργεί κάθε έννοια δικαίου.
Ήταν όμως σύμφωνος με το πνεύμα εξαχρείωσης που επικρατούσε κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Οι Λακεδαιμόνιοι δικαστές ρώτησαν, για μια ακόμη φορά, ξεχωριστά κάθε έναν από τους Πλαταιείς τι καλό είχε κάνει για τη Σπάρτη και τους συμμάχους της.
Φυσικά κανείς δεν μπορούσε να αναφέρει κάτι, οπότε τον οδηγούσαν πιο πέρα, όπου τον εκτελούσαν αμέσως.
Την ίδια τύχη είχαν και οι λιγοστοί Αθηναίοι αιχμάλωτοι. Μερικές γυναίκες που βοηθούσαν τους αμυνόμενους πουλήθηκαν ως δούλες. Παράλληλα, οι νικητές ισοπέδωσαν τελείως την πόλη, εκτός από τους ναούς των θεών. Το ανοσιούργημα όμως είχε συντελεστεί. Η πόλη η οποία στάθηκε πάντα στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την ελευθερία είχε σβηστεί από τον χάρτη.
Νίκος Γιαννόπουλος
ιστορικός
