Στις 11 Φεβρουαρίου του 1990, ο Νέλσον Μαντέλα αφέθηκε ελεύθερος ύστερα από 27 χρόνια φυλάκισης.
Εκείνη την ημέρα ανέβηκε σε ένα μπαλκόνι, απ’ όπου απευθύνθηκε σε χιλιάδες ανθρώπους κατοίκους της Νότιας Αφρικής, υποσχόμενος ελευθερία για όλους.
Ο Ντέσμοντ Τούτου ήταν πάντα δίπλα του. Ήταν αυτός που ανέβηκε μαζί του τις σκάλες και σήκωσε το χέρι του Μαντέλα, ενώ το πλήθος ζητωκραύγαζε.
Την 11η Φεβρουαρίου του 1990, ο Ντέσμοντ Τούτου έβλεπε τους αγώνες δεκαετιών να γίνονται πραγματικότητα. Ο Μαντέλα ήταν ελεύθερος, το απαρτχάιντ τελείωνε και η Νότια Αφρική έκανε μία καινούρια αρχή.
“Ο ουρανός ήταν γαλανός! Και την προηγούμενη μέρα ήταν γαλανός, αλλά τώρα είχε αποκτήσει μία καινούρια, πιο λαμπερή απόχρωση. Κοιτούσαμε τους ανθρώπους τριγύρω μας και έλαμπαν. Βλέπαμε την αστυνομία, που ήταν πάντα ο εχθρός μας και σκεφτόμασταν ότι πλέον είναι δικοί μας, είναι με το μέρος μας”, θυμάται ο Τούτου.
Ο πατέρας του Ντέσμοντ Τούτου ήταν διευθυντής δημοτικού σχολείου και ήταν μία από τις πιο σεβαστές φιγούρες στην πόλη Klerksdorp, όπου γεννήθηκε το 1931.
Ακόμα θυμάται μία από τις πρώτες φορές που βίωσε τον ρατσισμό. Ήταν μόλις 7 ετών και μπήκαν με τον πατέρα του σε ένα μαγαζί. Τους υποδέχτηκε μία έφηβη λευκή κοπέλα, που κοίταξε υποτιμητικά τον πατέρα του Τούτου και του είπε: “Εσύ, αγόρι, τι θες εδώ;”
Στα 12 του, η οικογένεια μετακόμισε στο Γιοχάνεσμπουργκ, όπου ο Τούτου, όπως και ο Μαντέλα, σοκαρίστηκε από τη φτώχεια που αντίκρισε.
Η ζωή των μαύρων στις μεγαλουπόλεις της Νότιας Αφρικής ήταν χειρότερο απ’ ότι στην επαρχία.
Παρά τις δυσκολίες, ο Τούτου κατάφερε να σπουδάσει. Δεν έγινε γιατρός, όπως ονειρευόταν, αλλά καθηγητής.
Την ίδια περίοδο, το 1953, ψηφίστηκε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που έχει μείνει γνωστή ως “Buntu Education Act”.
Η μεταρρύθμιση όριζε την εκπαίδευση που έπρεπε να λάβουν οι λευκοί και την εκπαίδευση που θα λάμβαναν οι μαύροι.
Οι “ιθαγενείς”, όπως αποκαλούσαν τους μαύρους, απαγορευόταν να μάθουν φυσική και μαθηματικά για να μην καταφέρουν ποτέ να πάρουν τις δουλειές των λευκών. Ο Τούτου, εξοργισμένος με τη μεταρρύθμιση, παραιτήθηκε από τη δουλειά του ως ένδειξη διαμαρτυρίας.
Τα επόμενα χρόνια στράφηκε προς τη θεολογία. Σπούδασε στη Μεγάλη Βρετανία, απ’ όπου επέστρεψε το 1967 και μέχρι το 1972 έδινε ομιλίες στο πανεπιστήμιο του Λεσότο.
Έλειψε για άλλα τρία στην Αγγλία και το 1975, έγινε ο πρώτος μαύρος Κοσμήτορας του καθεδρικού St. Mary’s στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Το 1976, όταν η κυβέρνηση επέβαλε τη γλώσσα Αφρικάανς ως την επίσημη γλώσσα στα σχολεία των μαύρων, ξέσπασαν ταραχές με δεκάδες θύματα.
Ο Τούτου συμμετείχε απ’ την πρώτη στιγμή, αποκαλώντας την Αφρικάανς “τη γλώσσα των τυράννων”.
Το Νόμπελ Ειρήνης
Από το 1978 έως και το 1985 ανέλαβε τη θέση του Γενικού Γραμματέα στο Συμβούλιο Εκκλησιών της Νότιας Αφρικής.
Από αυτή την υψηλόβαθμη σχέση έκανε ό,τι μπορούσε για να οδηγήσει το απαρτχάιντ σε ένα ειρηνικό, αναίμακτο τέλος.
Για τη δράση του βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1984.
Όταν σε συνέντευξή του, ρωτήθηκε αν η θέση του Γενικού Γραμματέα τον έκανε περισσότερο πολιτικό απ’ ότι ιερέα, ο Τούτου απάντησε:
“Κηρύσσω τα Ευαγγέλια. Και τι λένε τα Ευαγγέλια;
Θέλουν να μας μάθουν ότι θα φάμε την πίτα μας στον ουρανό, όταν πεθάνουμε.
Αλλά ποιος θέλει πίτα μετά θάνατον;
Θέλουμε την πίτα εδώ και η πίστη μας λέει ναι, θα πάρετε τουλάχιστον μερικά κομμάτια απ’ την πίτα σας. Δεν θέλω την πίτα μου στον ουρανό. Δεν θα τη χρειάζομαι τότε”.
Αντιμέτωπος με τους βασανιστές
Το 1990 ο Νέλσον Μαντέλα αποφυλακίστηκε και το 1994, στις πρώτες εκλογές που συμμετείχαν και οι μαύροι της Νότιας Αφρικής, εκλέχτηκε Πρόεδρος.
Το απαρτχάιντ είχε τελειώσει και οι αγώνες τόσων χρόνων είχαν φέρει αποτέλεσμα.
Ο Τούτου ανέλαβε την Προεδρία της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, που απέβλεπε στην ειρηνική μετάβαση από το απαρτχάιντ στην ισότιμη δημοκρατία.
Η Επιτροπή εξέταζε της περιπτώσεις καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, από βασανισμούς μέχρι και εν ψυχρώ δολοφονίες και για πρώτη φορά, τα θύματα μπορούσαν έρθουν πρόσωπο με πρόσωπο με τους θύτες.
Η Επιτροπή όμως, δεν είχε ως στόχο την τιμωρία, αλλά τη συγχώρεση.
Αν αποδεικνυόταν ότι ο θύτης είχε δράσει σύμφωνα με πολιτικά φρονήματα, συγχωρούνταν.
Ο Τούτου είπε χαρακτηριστικά για τον ρόλο της Επιτροπής: “Δεν μπορούσαμε να συνεχίσουμε έτσι απλά, γιατί είχαμε ένα φρικτό παρελθόν. Ανθρώπινα δικαιώματα είχαν καταπατηθεί και απ’ τις δύο πλευρές. Δεν μπορούσαμε να προσποιηθούμε ότι δεν είχε συμβεί τίποτα. Η Επιτροπή ήταν ένας τρόπος να αντιμετωπίσει η χώρα το παρελθόν της και να συμφιλιωθεί με αυτό”.
Ο Τούτου συγκλονίστηκε από τη μαρτυρία εκτελεστών που περιέγραφαν ότι αφού σκότωναν έναν άντρα, τον έκαιγαν και παράλληλα έκαναν μπάρμπεκιου και έπιναν μπύρες.
Ένας βασανιστής κατέθεσε ότι μία απ’ τις πιο συνηθισμένες μεθόδους βασανιστηρίων ήταν το ηλεκτροσόκ.
“Τοποθετούσα τα καλώδια είτε στη μύτη, είτε στα γεννητικά όργανα, ακόμα και στον πρωκτό των θυμάτων”, δήλωσε.
Η Επιτροπή δεν επέβαλε σε κανέναν να ζητήσει συγγνώμη για τις πράξεις του, αλλά οι περισσότεροι από όσους κατέθεσαν, από μόνοι τους ζήτησαν από τους συγγενείς των θυμάτων τους να τους συγχωρέσουν.
Ο Τούτου δεν σταμάτησε να αγωνίζεται για την ειρήνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ακόμα και μετά το τέλος του απαρτχάιντ.
Έχει τοποθετηθεί σε δεκάδες ζητήματα που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα, από την Παλαιστίνη μέχρι και το AIDS.
Τον Οκτώβριο του 2010 ανακοίνωσε ότι θα αποσυρόταν από τη δημοσιότητα για να περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του με την οικογένειά του.
Όταν τον ρώτησαν πώς θέλει να τον θυμάται ο κόσμος μετά τον θάνατό του, απάντησε:
“Θέλω να με θυμούνται ως έναν άνθρωπο που γελούσε, που έκλαιγε και που αγαπούσε”.
