Δυτικά του χωριού Μάμμαρι στην επαρχία Λευκωσίας, βρίσκεται ένα από τα τέσσερα χωριά που τοποθετούνται στη ζώνη των Ηνωμένων Εθνών.
Η Δένεια είναι ένα μικρό χωριό με μεγάλη ιστορία που ξεκινά από τα προϊστορικά χρόνια.
Ένα από τα πιο γνωστά της σημεία αναφοράς είναι η τεράστια χαλκολιθικής περιόδου, νεκρόπολη με περισσότερους από 250 τάφους.
Το χωριό είναι κτισμένο πάνω σε άλλους τόσους. Οι κάτοικοι παραδέχονται πως περπατάς και σκοντάφτεις πάνω τους.
Ο προϊστορικός οικισμός της περιοχής χρονολογείται γύρω στο 2500-2000 π.Χ και υπήρξε ένας από τους πιο ανεπτυγμένους της περιόδου.
Αν και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού, έως το 1996 κανείς δεν είχε ενδιαφερθεί να το προστατέψει.
Καμία προειδοποιητική πινακίδα ή απαγορευτική δεν υπήρχε στον χώρο κι έτσι η νεκρόπολη είχε μετατραπεί σε «ξέφραγο αμπέλι», όπου οι τυμβωρύχοι έσκαβαν μέρα νύχτα με εκσκαφείς και εργαλεία για την ανεύρεση αρχαίων αντικειμένων.
Εκτός από την αρχαιοκαπηλία η νεκρόπολη κακοποιήθηκε και από τα παιδιά της περιοχής, τα οποία άθελά τους και χωρίς να αντιλαμβάνονται την αξία της, μάζευαν ό,τι έβρισκαν στους τάφους ή τους χρησιμοποιούσαν για κρυψώνες στο παιχνίδι.
Άλλοι κάτοικοι είχαν μετατρέψει τους τάφους σε σκουπιδότοπους ακόμα και σε χώρο απόθεσης ψόφιων ζώων.
Η αρχαιοκαπηλία στην περιοχή ήταν κοινό μυστικό για χρόνια. Έτσι το 1996 η Κυβέρνηση παρενέβη και έδωσε έξι μήνες περίοδο χάριτος, προκειμένου να επιστραφούν όλα τα αρχαία αντικείμενα ή να τα δηλώσουν όσοι τα είχαν στην κατοχή τους.
Τότε ήταν που εκτός από ντόπιους είχαν έρθει και ξένοι αρχαιοκάπηλοι στο νησί.
«Είναι ωραίο το συναίσθημα να ανοίγεις ένα τάφο και να εισέρχεσαι πρώτος ύστερα από χιλιάδες χρόνια. Αυτό δεν το αισθάνεσαι μόνο επειδή υπάρχει πιθανότητα να βρεις κάτι το οποίο έχει αρχαιολογική αξία αλλά κι επειδή δεν γνωρίζεις τι θα συναντήσεις. Οι τάφοι συνήθως ανοίγονται νύχτα. Ορισμένοι από αυτούς μοιάζουν με παρεκκλήσια. Εσύ αν έβρισκες αρχαία στο χωράφι σου δεν θα τα έπαιρνες;», παραδέχονταν οι κάτοικοι της περιοχής τέσσερα χρόνια μετά την περίοδο χάριτος.
Η τυμβωρυχία στην Κύπρο προσέλαβε διαστάσεις ήδη από το 1850. Κάποια στιγμή αποτελούσε την κύρια ασχολία πολλών κατοίκων οι οποίοι άνοιγαν από 20-30 τάφους ημερησίως.
Η αρχαιοκαπηλία μειώθηκε την τελευταία δεκαετία, όπου πλέον έχουν τοποθετηθεί θηροφύλακες οι οποίοι φρουρούν και τα αρχαία μνημεία.
Φωτογραφίες: Cyprus from Air
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: 
