Πηγή: Μικρός Ρωμιός, του Ελευθέριου Σκιαδά
Ο Πειραιάς ήταν ακατοίκητος όταν απελευθερώθηκε η Αττική από τους Τούρκους. Το 1833, σύμφωνα με τη μοναδική επίσημη απογραφή της εποχής, είχε μόνον τέσσερις οικογένειες και συνολικά 31 κατοίκους, περιλαμβανομένων και των καλογήρων της Μονής Αγίου Σπυρίδωνος. Και όμως, η φυσική θέση του Πειραιά, ο κοσμοπολιτισμός και η δημιουργικότητα των πρώτων οικιστών του έφεραν στο προσκήνιο το επίνειο της πρωτεύουσας και δημιούργησαν πάλι μια ζηλευτή πόλη.
Ο ρυθμός με τον οποίο δημιουργήθηκε ο νέος Πειραιάς ήταν πυρετώδης, αν λάβουμε υπόψη μας ότι μέσα σε πέντε χρόνια είχαν ανεγερθεί περίπου 1.000 οικοδομές. Ανάμεσα στις άλλες φροντίδες των Πειραιωτών ήταν και η δημιουργία υποδομών για να κάνει ο κόσμος τα μπάνια του.
Έτσι, όταν ακόμη σχεδιαζόταν η πόλη, προβλεπόταν η δημιουργία υποδομών για θαλάσσια λουτρά στον λιμένα της Ζέας, το γνωστό μας Πασαλιμάνι, το οποίο τότε αποκαλούνταν Μουνιχία. Αργότερα, η ονομασία αποδόθηκε στο γνωστό Μικρολίμανο.
Πράγματι, εκεί, στο Πασαλιμάνι, ταυτόχρονα σχεδόν με την ίδρυση του Δήμου Πειραιά, δημιουργήθηκε και η πρώτη ελληνική πλαζ, της οποίας την εκμετάλλευση ανέλαβαν ιδιώτες. Το πρόγραμμα αξιοποίησης περιλάμβανε από καθαρισμό του πυθμένα της θάλασσας για να σταματήσουν οι δυσάρεστες οσμές μέχρι τη διάνοιξη δρόμων και την ανέγερση παραπηγμάτων.
Η αστυνομική εγκύκλιος
Από την πρώτη στιγμή που καθιερώθηκαν τα θαλάσσια λουτρά προέκυψαν μεγάλα προβλήματα, τα οποία κλήθηκε να λύσει ο αστυνόμος του Πειραιά Γ. Πάγκαλος, ο οποίος το 1839 εξέδωσε αστυνομική εγκύκλιο «διά την μετοχήν των λουτρών εις τον ωραίον λιμένα της Μουνιχίας, χωριστά και εις τα δύο φύλα των ανθρώπων».
Η γαργαλιστική εγκύκλιος αναφέρει ότι «η Αστυνομία βλέπουσα την συρροήν των οικογενειών της πόλεως Πειραιώς και πολλών εκ των Αθηνών διά να λάβωσι τα λουτρά εις τον ωραίον λιμένα της Μουνυχίας και θέλουσα να φυλάττηται η απαιτουμένη ευσχημοσύνη μεταξύ ανδρών τε και γυναικών, προσδιώρισε ώστε το μεν αριστερόν μέρος καταβαίνοντες να ήναι διά τας Κυρίας, το δε δεξιόν διά τους Κυρίους».
Ο αστυνόμος δεσμευόταν ότι ο κανονισμός θα τηρείτο με μεγάλη φιλοτιμία και «του λοιπού δύναται πας τις να ωφελήται από τα λουτρά, μάλιστα δε αι Κυρίαι αίτινες δεν εύρισκον πρότερον κατάλληλον δι’ εαυτάς μέρος»!
Όμως, όσο και αν προσπαθούσε ο αστυνόμος του Πειραιά, μονίμως οι κυρίες δήλωναν πως παρενοχλούνταν στο μπάνιο τους.
Ανταγωνισμός Πειραιώς – Αθηνών
Στις αρχές της δεκαετίας του 1850 ο Δήμος Αθηναίων αποφάσιζε να αποκτήσει και εκείνος τα δικά του λουτρά στο παραλιακό μέτωπο, επιλέγοντας το Φάληρο, περιοχή που περιλαμβανόταν στα διοικητικά του όρια. Εξάλλου, το Φάληρο ήταν η περιοχή όπου απολάμβανε τα μπάνια της η βασίλισσα Αμαλία, οπότε διέθετε κάτι από την αίγλη του Παλατιού.
Στις αρχές Ιουνίου του 1853, πριν από 160 χρόνια, ο πολυπράγμων Αλέξανδρος Ραγκαβής πρότεινε την ανέγερση λουτρών «χάριν των λουομένων εις το Φάληρον». Ακολουθώντας το παράδειγμα του Πειραιά, ο Δήμος Αθηναίων έφτιαξε μερικά ξύλινα παραπήγματα, τα οποία ετοιμαζόταν να μισθώσει σε «εργολάβο». Αλλά ένας δυνατός αέρας παρέσυρε τα παραπήγματα.
Το εγχείρημα έλαβε άδοξο τέλος και πήγαν χαμένες οι 3.000 δραχμές που δόθηκαν για τις κατασκευές. Τελικά, οι εγκαταστάσεις δημιουργήθηκαν δύο χρόνια αργότερα και από το 1855 ο Δήμος Αθηναίων είχε αποκτήσει τα πολυπόθητα παραπήγματα, αλλά όχι και την απαιτούμενη πελατεία. Ο Πειραιάς συνέχισε να διατηρεί την πρωτοκαθεδρία, κυρίως λόγω των δυνατοτήτων που έδιναν τα μέσα συγκοινωνίας της εποχής.
Η Μουσική της Ναυαρχίδας
Στις αρχές της δεκαετίας του 1860 η διαμάχη για τα λουτρά έχει ανάψει για τα καλά. Οι ενοικιαστές των θαλάσσιων λουτρών του Τουρκολίμανου, οι αδελφοί Σουσάνα, κάνουν ό,τι μπορούν για να διατηρήσουν την πελατεία τους και να προσελκύσουν ακόμη περισσότερες οικογένειες.
Έτσι ειδοποιούσαν το κοινό πως, σε καφενείο της πλατείας Τερψιθέας, «θέλει παιανίσει η μουσική τής εις τον λιμένα Πειραιώς ελλιμενισμένης Γαλλικής ναυαρχίδος». Όσοι λοιπόν προτιμούσαν για την εξοχή τους τη Μουνιχία θα απολάμβαναν και πρωτόγνωρες διασκεδάσεις που πρόσφερε η Μουσική της Ναυαρχίδας, αλλά και η Μουσική του Ελληνικού Πυροβολικού κάθε Κυριακή.
Την ίδια ώρα, τα Λουτρά του Φαλήρου ετοίμαζαν την αντεπίθεσή τους. Καθιέρωναν νέα καθημερινά δρομολόγια λεωφορείων για την εξυπηρέτηση του κοινού, το οποίο ήθελε να πάει για το μπάνιο του στο Φάληρο. Έφτασαν στο σημείο μάλιστα να κάνουν και δύο δρομολόγια την ημέρα, ένα στις 05:30 το πρωί με αναχώρηση από την πλατεία Μοναστηρακίου και ένα απογευματινό (17:30) με αναχώρηση από την οδό Σταδίου.
Τα εισιτήρια για τα ιππολεωφορεία της εποχής κόστιζαν δύο δραχμές για την πρώτη θέση, μιάμιση δραχμή για τη δεύτερη και μία δραχμή για την τρίτη. Ο Πειραιάς αντεπιτέθηκε, καθιερώνοντας διαδρομή Αθήνα – Πειραιά με μόλις 80 λεπτά για την πρώτη θέση, 60 για τη δεύτερη και 40 για την τρίτη.
Δικαιολογημένα, ο Δήμος Πειραιώς αντιδρούσε στη δημιουργία νέων θαλάσσιων λουτρών στο Φάληρο, αφού θα είχε μεγάλη απώλεια στα έσοδά του. Αλλά η ζωή πήρε τη δική της πορεία.
Ο Άγγλος κεφαλαιούχος Εδουάρδος Πίκερινγκ κατορθώνει την έκδοση νόμου, με τον οποίον, αφενός, αναλάμβανε να ολοκληρώσει την κατασκευή του «απ’ Αθηνών εις Πειραιά» σιδηροδρόμου και αφετέρου, να κατασκευάσει θαλάσσια λουτρά στον Όρμο του Φαλήρου και να τα συνδέσει με τον σιδηρόδρομο. Έτσι, λοιπόν, ο νόμος αυτός του 1868 καθιστούσε τα θαλάσσια λουτρά του Φαλήρου «εξάρτημα» του σιδηροδρόμου!
Ήταν μία από τις πρώτες νομοθετικές ρυθμίσεις για την παραθεριστική αξιοποίηση του θαλάσσιου μετώπου του Σαρωνικού. Όταν το Πασαλιμάνι έχανε την αίγλη του, αφού δεχόταν τα λύματα του αναπτυσσόμενου Πειραιά, στην άλλη πλευρά γεννιούνταν τα περίφημα Φάληρα. Έμελλε να πρωταγωνιστήσουν στα «μπάνια του λαού», περίπου για οκτώ δεκαετίες, πριν ακολουθήσουν την τύχη που είχε το Πασαλιμάνι.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Η πρώτη οργανωμένη φωταγώγηση της Αθήνας έγινε όταν έφτασε ο Όθωνας. Πώς οι κάτοικοι φώτισαν με φωτιές την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα…
