Το 1968 ο γνωστός ανθρωπολόγος Πέτρος Λοΐζος – Peter Loizos – ξεκίνησε μία έρευνα στο κατεχόμενο σήμερα Αργάκι που ήταν ο τόπος καταγωγής του.
Ερευνώντας την καθημερινότητα των κατοίκων του χωριού προσπάθησε να εντοπίσει τι ήταν αυτό που τους ένωνε και τι τους διαχώριζε, ποιες οι μεταξύ τους σχέσεις, οι ασχολίες, τα προβλήματά τους.
Μία ιδιαίτερη πτυχή όμως που συγκλονίζει είναι η φωτογραφική αποτύπωση του «μαραζιού».
Ο Πήτερ Λοΐζος, φωτογράφισε κάποιους από τους κατοίκους μετά την τουρκική εισβολή.
Ανυπέρβλητες εκφράσεις, πικρά χαμόγελα.
Ο «εκτοπισμός και το σοκ» αποτυπώνονται στα μελαγχολικά, διαπεραστικά μάτια.
Οι σχέσεις των κατοίκων
Το χωριό ήταν μεικτό. Σε αυτό κατοικούσαν Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, διατηρώντας μία ήσυχη ζωή χωρίς ιδιαίτερες συγκρούσες μεταξύ τους.
Το 1891 στο χωριό κατοικούσαν 329 Χριστιανοί και 116 Μουσουλμάνοι, ενώ το 1911 οι Χριστιανοί ανέρχονταν στους 423 και οι Μουσουλμάνοι μόλις σε 97. Το 1960 η αύξηση των Χριστιανών κατέγραψε 1219 Έλληνες και 72 Τούρκους.
Η Ελένη Πρωτοπαπά περιγράφε: «Οι άντρες έτρωγαν το κλέφτικο, έπιναν το μπράντι τους στον καφενέ μεριμώντας πάντα και για λίγο κλέφτικο να φτάνει στο σπίτι. Οι Τούρκοι αποτελούσαν κι αυτοί μέρος της εικόνας. Ζούσαν στο χωριό και ένιωθαν ότι ανήκαν σε αυτό. Περνούσαν πολύ καλά μαζί».
Στις ταραχές του 1963, οι Αργακιώτες Τουρκοκύπριοι δεν εγκατέλειψαν το χωριό τους. Ακόμα κι όταν ο Ντενκτάς έστειλε λεωφορεία να μεταφέρει τους Τουρκοκύπριους, τότε Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι έδιωξαν από κοινού τα λεωφορεία. Όταν το χωριό έμεινε χωρίς δάσκαλο εκ μέρους του Ντενκτάς και πάλι, οι κάτοικοι του χωριού με ιδιωτική πρωτοβουλία εργοδότησαν έναν απόφοιτο τουρκοκυπριακού λυκείου για να διδάσκει τα παιδιά τους.
Οι Αργακιώτες στο πλευρό της Ελλάδας
Σύμφωνα με έρευνες οι Αργακιώτες δεν έλειψαν ποτέ από τους εθνικούς αγώνες της Ελλάδας. Εντοπίζονται 9 στους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912, ενώ πέρα των 25 Αργακιωτών φαίνεται να έλαβαν μέρος στους δύο παγκοσμίους πολεμους. Από αυτούς, ο Γεώργιος Σαμάρας, γνωστός ως Κουαμές, πήρε παράσημο ανδρείας ενώ ο Τζιήτζιης, επιστρέφοντας από τα Γιαννιτσά τραγουδούσε ένα δικό του τσιαττιστό: «καήκανε τα Γιάννινα, εγίνανε τουμάνι, ας εν καλά ο βασιλιάς, πάλι τα ξαναφτιάχνει».
Το πρώτο σχολείο του χωριού ιδρύθηκε το 1873. Το χωριό είναι ιδιαίτερα γνωστό για τη μουσική του παράδοση η οποία μένει ανεξίτηλη έως σήμερα. Άξιος εκπρόσωπος της παράδοσης αυτής φαίνεται να είναι ο Ιωάννης Πίπης, ο «πλέον διαρκής λαϊκός βιολιστής», ο οποίος κατέχει και μία θέση στο βιβλίο Γκίνες. Γεννημένος το 1889 έπαιζε βιολί μέχρι το 1994.
Η περιοχή Αργακίου υπήρξε γεωργική. Όταν το 1878 έφτασαν οι Άγγλοι στο νησί, έδωσαν μεγάλη σημασία στον κόλπο της Μόρφου. Το χωριό διατηρούσε ακόμη την τακτική του αρότρου, όπου καλλιεργούσε τα χωράφια χρησιμοποιώντας βόδια ενώς ως το 1920 χρησιμοποιούσαν τον αλατόλακκο ο οποίος στέρεψε.
Επίσης υπήρχαν δύο περβόλια με πορτοκαλιές, του Κυριάκου Κνένα και του Δαμιανού.
Η τοκογλυφία επί αγγλοκρατίας ήταν στις δόξες της. Ο Πήτερ Λοϊζος γράφει: «Ο πατέρας μου θυμόταν ακόμη από την παιδική του ηλικία την εικόνα ενός χωριανού του που έπεσε στα γόνατα του μπροστά στον δανειστή του, ο οποίος τον χρόνο εκείνο της ξηρασίας, θα πωλούσε τα χωράφια του ανθρώπου για να εισπράξει τα λεφτά του. Οι Βρετανοί δεν καταπιάστηκαν αποτελεσματικά με το πρόβλημα των αγροτικών χρεών τα πρώτα 40 χρόνια της διακυβέρνησής τους».
Το ρολόι για το Αργάκι σταμάτησε το 1974
Η τουρκική εισβολή βρήκε τους κάτοικους του χωριού απροετοίμαστους. Κανένας δεν ήθελε να εγκαταλείψει το χωριό, τον τόπο του, το σπίτι του. Η προσφυγιά ήταν δύσκολη για όλους.
Η Μαρία Ιουλιανού περιγράφει για την ημέρα της βίαιης εγκατάλειψης στις 14 Αυγούστου: «τους τελευταίους κατοίκους μετέφερε ο μακαριστός Ηλίας Πελαβάς ο οδηγός του λεωφορείου του χωριού που μετέφερε τους μαθητές στα σχολεία του Μόρφου. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ενώ το λεωφορείο χωρούσε 35 άτομα μπήκαν μέσα 65. Τα δύο αγόρια του μακαριστού Ηλία κάθισαν στην καμπίνα. Έφυγαν από το Αργάκι με σβηστά τα φώτα και κατευθύνθηκαν προς τη Λάνια. Διανυκτέρευσαν στο δημοτικό σχολείο του χωριού».
Ο Πήτερ Λοΐζος υπήρξε καθηγητής Ανθρωπολογίας στο London School of Economics (LSE) για περισσότερα από 30 χρόνια (1969-2002). Το έργο του θεωρείται σταθμός και μάλιστα ο ίδιος αποκαλείται ως ο «πατέρας της ανθρωπολογίας της Κύπρου».Μελέτησε σε βάθος τις κοινωνικές αλλαγές που επέφερε η προσφυγιά του 1974 και τις επιδράσεις που είχε στην υγεία των ατόμων. Σε συνέντευξή του στον Πολίτη είχε πει: «Γεννήθηκα στο Λονδίνο το 1937, η μητέρα μου ήταν μισή Ιρλανδή μισή Σκοτσέζα και ο πατέρας μου Ελληνοκύπριος. Μεγάλωσα με τη μητέρα μου και με το μακρύ επώνυμο Παπαλοΐζου. Μη έχοντας στενή σχέση με τον πατέρα μου δεν είχα τίποτα για να γεμίσω αυτό το άδειο κουτί του ονόματός μου. […] Τον πατέρα μου, τον είχα συναντήσει ελάχιστες φορές […]. Το 1966 έκανα αυτό το ταξίδι με το πλοίο στην Κύπρο, έχοντας από πριν βεβαιωθεί με τον πατέρα μου ότι υπάρχει κάποιο χωριό, ένας τόπος με όνομα και συγγενείς. Μου είχε δώσει τα ονόματα κάποιων συγγενών και πρέπει να τους είχε γράψει, αναγγέλλοντας την άφιξή μου. Αργότερα ήρθα ξανά στην Κύπρο για έρευνα, όταν είχα απομακρυνθεί από τον κινηματογράφο και επέστρεψα στο Πανεπιστήμιο, κάτι που με έκανε ευτυχισμένο. Και πήρα το πράσινο φως από το Τμήμα Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του LSE, που βρήκε ενδιαφέρουσα την πρότασή μου για μια μελέτη στην Κύπρο. […] Δεν είχα βέβαια φανταστεί πως θα με οδηγούσε σε ένα έργο ζωής… Οδήγησε σε ένα διδακτορικό, σε μια θέση στο ακαδημαϊκό προσωπικό του LSE και σε μια ζωή αφιερωμένη στη μελέτη της Κύπρου».
Απεβίωσε σε ηλικία 75 ετών, την Παρασκυή 2 Μαρτίου 2012.
Πληροφορίες: Retro Cyprus
Χρονικό του Πολίτη, Το αργάκι πριν, τότε και τώρα
