Το φρούριο του Γυναικόκαστρου υπήρξε ένα σημαντικό βυζαντινό οχυρωματικό έργο της Μακεδονίας, αλλά στις ημέρες μας παραμένει μακρυά από τα φώτα της δημοσιότητας. Βρίσκεται σε ύψωμα πεδιάδας πάνω από το χωριό Παλαιό Γυναικόκαστρο, κοντά στο Κιλκίς και έχει αξιοσημείωτη ιστορία.
η όμορφη Μαρουλία του κάστρου.
Μια λέαινα ρίχνεται στην μάχη
η όμορφη Μαρουλία του κάστρου.
Μια ηρωίδα φωνάζει Ελευθερία
η όμορφη Μαρουλία του κάστρου.
Μια ηρωίδα τραγουδάει στα συντρίμμια
η όμορφη Μαρουλία του κάστρου”.
Αίας ο Τελαμώνιος. Καβάλα
Η ονομασία του, «Γυναικόκαστρο», υποδήλωνε ότι ήταν τόσο ισχυρό, ώστε ήταν αρκετή μια γυναικεία φρουρά για την υπεράσπισή του. Ή ίσως το όνομα να έχει να κάνει με το θρύλο που αφορά την πτώση του και το «μύθο της Μαρουλίας». Την προφορική παράδοση διέσωσε ο Οθωμανός συγγραφέας Hadji Kalfa (αρχές 17ου αιώνα). Σύμφωνα με την παράδοση, διοικητής του φρουρίου όταν κατέφθασαν τα τουρκικά στρατεύματα του Εβρενός Γαζή, ήταν μια γυναίκα με το όνομα Μαρουλία.
Η γυναίκα αυτή, χήρα του προηγούμενου διοικητή, οργάνωσε την άμυνα, καθοδήγησε τους στρατιώτες και πολέμησε και η ίδια ηρωικά υπερασπιζόμενη το κάστρο. Η αντίσταση της Μαρουλίας κράτησε αρκετούς μήνες πριν το κάστρο, τελικά, παραδοθεί.
Είναι σχεδόν βέβαιο πως στο όνομα της «Μαρουλίας», διατηρείται η ανάμνηση της ηρωικής αντίστασης ενός ιστορικού προσώπου, της Μαρούλας της Λήμνου, η οποία υπερασπίστηκε το νησί της κατά την τουρκική εισβολή. Πιθανότατα, το όνομα του φρουρίου (Γυναικόκαστρο) βοήθησε την φαντασία των ντόπιων στην ταύτιση του κάστρου με αυτήν την παράδοση της μαχόμενης γυναίκας.
Η ιστορία του κάστρου
Το κάστρο χτίστηκε από τον Ανδρόνικο Γ’ τον Παλαιολόγο, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του (1328-1341), με πιθανότερη χρονολογία το 1334, μετά τον επανακαθορισμό των βυζαντινο-σερβικών συνόρων, νοτιότερα. Η ίδρυσή του αρχικά εξυπηρετούσε την ανάσχεση του από Βορράν κινδύνου – κυρίως των ανερχόμενων δυναμικά Σέρβων – και την προστασία της Θεσσαλονίκης. Ακόμη χρησίμευε ως τόπος συγκέντρωσης και προστασίας της σοδειάς της μακεδονικής πεδιάδας.
Το καλοκαίρι του 1342 εκδηλώθηκε το κίνημα των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη. Ο λαός με επικεφαλής τους Ζηλωτές εξεγέρθηκε εναντίον των αριστοκρατών. Τότε, ο διοικητής της πόλης, ο προσκείμενος στον Καντακουζηνό, έπαρχος Θεόδωρος Συναδηνός, εξήλθε από τη Θεσσαλονίκη, συνοδευόμενος από πλήθος αριστοκρατικών οικογενειών.
Περίπου 1000 άτομα, βρήκαν καταφύγιο στο Γυναικόκαστρο, προκειμένου να γλιτώσουν από την οργή του πλήθους.
Στο κάστρο, την ίδια χρονιά κατέφτασε ο Καντακουζηνός με τους δύο γιους του, Μανουήλ και Ματθαίο και το στράτευμά του, που αποτελείτο κυρίως από Καταλανούς μισθοφόρους υπό τον Χουάν Περάλτα.
Τέλη του καλοκαιριού κλείστηκε συμφωνία μεταξύ των Σέρβων του Στέφανου Δουσάν και του Καντακουζηνού, ο οποίος όμως δε κατάφερε να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη παρά τη σερβική συνδρομή. Εγκατέλειψε τότε, το Γυναικόκαστρο προκειμένου να αποφύγει την ήττα και την αιχμαλωσία, καθώς ο μέγας δούκας Αλέξιος Απόκαυκος κατέλαβε το κάστρο (1343).
Το επόμενο διάστημα, πριν το 1350, το Γυναικόκαστρο περιέρχεται στους Σέρβους, καθώς τα στρατεύματα του Στέφανου Δουσάν προελαύνουν νότια για να σταματήσουν φθάνοντας στον Κορινθιακό κόλπο. Διοικητής του κάστρου ορίζεται κάποιος με το όνομα Βέλκος, επικεφαλής ισχυρής φρουράς (1350).
Μετά την ήττα των Σέρβων από τους Τούρκους στον Έβρο ποταμό (1371), ο δεσπότης Θεσσαλονίκης και μετέπειτα αυτοκράτωρ, Μανουήλ Παλαιολόγος ανακαταλαμβάνει το φρούριο για λογαριασμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Το κάστρο έπεσε στα χέρια των Τούρκων το φθινόπωρο του 1383, έπειτα από πολιορκία από τον Εβρενός Γαζή και παρά την ισχυρή αντίσταση των υπερασπιστών του. Το 15ο αιώνα το Γυναικόκαστρο, ή Αβρέτ Χισάρ πλέον, ανήκει σε εξισλαμισμένο Ρωμιό, ενώ το 17ο αιώνα το φρούριο έχει πια εγκαταλειφθεί.
Πηγή: Kastrologos
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ποιον χωματόδρομο κατηφορίζει ο κύριος με το λευκό κουστούμι. Η παραδοσιακή γειτονιά που γλύτωσε από την καταστροφική πυρκαγιά που αφάνισε πριν από εκατό χρόνια τη Θεσσαλονίκη… 
