Κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, πολλοί αγωνιστές συνελήφθησαν και υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια.
Κατά την τετραετία του αγώνα περίπου 3.300 Έλληνες έζησαν κρατούμενοι για μήνες ή χρόνια στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας, στο φρούριο της Κερύνειας και στα ειδικά στρατόπεδα συγκέντρωσης της Κοκκινοτρομιθιάς, της Πύλας, του Μάμμαρι και του Πολέμι.
Όλο αυτό το διάστημα έγιναν 11 αποδράσεις. Οι περισσότερες από αυτές ήταν εντυπωσιακές σαν σκηνές από ταινίες του Χόλιγουντ.
Συνολικά 49 αγωνιστές κατάφεραν να ξεφύγουν από τις βρετανικές φυλακές.
Οι πιο γνωστές, ήταν η απόδραση από το φρούριο της Κερύνειας τον Σεπτέμβριο του ’55
και τον Αύγουστο του ’56 από το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, που έμεινε γνωστή ως η μάχη του Νοσοκομείου.
Ακόμα όμως και οι αποδράσεις, γίνονταν με άκρα αυστηρότητα και σχέδιο.
Κανείς δεν μπορούσε να αποδράσει αν πρώτα δεν δινόταν έγκριση από τον αρχηγό Γεώργιο Γρίβα.
«Εάν δεν δινόταν άδεια από το Διγενή, δεν μπορούσε να αποδράσει κανείς».
Εάν δραπέτευε κάποιος με δική του πρωτοβουλία, περνούσε κυριολεκτικά από κόσκινο για το ποιος ήταν και για τους λόγους και τις συνθήκες που απέδρασε.
Κάτι που έγινε για παράδειγμα με την περίπτωση του Σάββα Ροτσίδη, ο οποίος βρισκόταν υπό κράτηση και κατόρθωσε να αποδράσει.
Πέρασε από αλλεπάλληλους ελέγχους από την οργάνωση, μέχρι να διαπιστωθεί ότι ήταν υπεράνω υποψίας.
Υπό κανονικές συνθήκες, όμως, για να γίνει μία απόδραση, έπρεπε να εγκριθεί και η απόδραση και το σχέδιο της απόδρασης, αλλά ακόμα και το όνομα της αποστολής», εξηγεί ο ιστορικός Γιάννης Σπανός.
Η απόδραση από το Κάστρο της Κερύνειας
Το ιστορικό Κάστρο της Κερύνειας, κτίστηκε το 1208 από τους Φράγκους.
Αποτελούσε ένα πολύ ισχυρό φρούριο στην περιοχή από τη βυζαντινή εποχή.
Πέρασε από τα χέρια πολλών κατακτητών οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν για την προστασία της περιοχής.
Τη δεκαετία του ’50, οι Βρετανοί το μετέτρεψαν σε φυλακή.
Από τις 15 Ιουλίου 1955, ο Κυβερνήτης πήρε δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση του αγώνα. Ένα από αυτά ήταν η σύλληψη Ελλήνων που θεωρούσαν πως είχαν οποιαδήποτε σχέση με τον αγώνα για την Ένωση.
Το διάταγμα του Κυβερνήτη, διέταζε προσωποκράτηση χωρίς δίκη.
Το βράδυ όμως της 23ης Σεπτεμβρίου, 16 αγωνιστές της ΕΟΚΑ πραγματοποίησαν μία κινηματογραφική απόδραση.
Το σχέδιο υποβλήθηκε αρχικά στον Διγενή ο οποίος το ενέκρινε, έστω κι αν οι πιθανότητες αποτυχίας ήταν μεγάλες.
Οι αγωνιστές Μάρκος Δράκος, Λάμπρος Καυκαλίδης, Μιχαλάκης Ρωσσίδης, Λεύκιος Ροδοσθένους, Πέτρος Στυλιανού, Πέτρος Παπαϊωάννου, Ευάγγελος Ευαγγελάκης, Χριστάκης Ελευθερίου, Κωνσταντίνος Λοΐζου, Στέλιος Σιάμισης, Χαρίλαος Ξενοφώντος, Παύλος Νικήτας, Ανδρέας Πολυβίου, Παναγιώτης Παπαναστασίου, Δήμος Βρυωνίδης και Μίκης Φυρίλλας συνεννοήθηκαν μεταξύ τους και κανόνισαν να συναντηθούν σε ένα κελί.
Για να τα καταφέρουν έπρεπε να βγάλουν τα σίδερα του παραθύρου.
Έτσι, κάποιοι από αυτούς άρχισαν να χτυπάνε με σίδερα το υλικό που συγκρατούσε το παράθυρο ενώ οι υπόλοιποι τραγουδούσαν και συζητούσαν δυνατά για να καλύψουν τον θόρυβο.
Το τελικό κτύπημα έδωσε ο αγωνιστής Πέτρος Παπαϊωάννου.
Έδεσαν σεντόνια μεταξύ τους και δημιούργησαν ένα σκοινί από το οποίο κατάφεραν να κατέβουν προς τη θάλασσα.
Χωρισμένοι σε ομάδες προχώρησαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις για να μην κινήσουν υποψίες.
Επτά απ’ αυτούς συνελήφθησαν. Οι άλλοι εννέα, ο Ευαγγελάκης, ο Ξενοφώντος, ο Καυκαλίδης, ο Δράκος, ο Ροδοσθένους, ο Φυρίλλας, ο Πολυβίου, ο Ελευθερίου και ο Νικήτας, έγιναν μέλη ανταρτικών ομάδων και συνέχισαν τη δράση τους στον αγώνα της ΕΟΚΑ.
Η απόδραση είχε διάρκεια 16 λεπτά.
Μετά την απόδραση οι Βρετανοί δημιούργησαν περισσότερα στρατόπεδα κράτησης στο Πυρόι, την Κοκκινοτριμιθιά, την Πύλα, το Πολέμι, την Αγύρτα, και το Μάμμαρι.
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: «Έβαλα δύο τάγματα και αλληλοσυγκρούστηκαν και γέμισαν την χαράδρα πτώματα και εγώ έφυγα μέσα από τα μάτια τους». Η θρυλική παγίδα θανάτου που έστησε ο Αυξεντίου στους Βρετανούς στη μάχη στα Σπήλια …
