Φαινομενικά είναι ένα καφενείο σαν όλα τα άλλα.
Αν όμως σταθεί κανείς και κοιτάξει μέσα από τη τζαμαρία, θα δει τους θαμώνες συγκεντρωμένους και αμίλητους να παίζουν σκάκι, απολαμβάνοντας τον καφέ ή το τσιπουράκι τους.
Κι αν ο διαβάτης ξαναπεράσει μετά από ώρες, ίσως να δει ακόμα τους ίδιους ανθρώπους, στην ίδια θέση, συγκεντρωμένους και αμίλητους να παίζουν σκάκι. Είναι ένα πνευματικό καφενείο στη γωνία Μαυρομιχάλη και Σόλωνος, που αντιστέκεται στον φρέντο και στην ταχύτητα της εποχής. Είναι το καφενείο «Πανελλήνιον».
«Για να πάρεις μια ικανοποιητική γεύση από το σκάκι, πρέπει να παίξεις τουλάχιστον τρεις ώρες» μας λέει ένας από τους συνεπείς σκακιστές του «Πανελλήνιον». Σαράντα χρόνια παίκτης, πιστεύει ότι «η αγάπη για το σκάκι είναι σαν το σαράκι»…
Ένα σαράκι που κάποιους τους κατέστρεψε. Ο σημερινός ιδιοκτήτης του καφενείου, ο κύριος Γιάννης, γνωρίζει μερικές τέτοιες περιπτώσεις:
«Πολλοί από τους θαμώνες δεν έκαναν οικογένεια, εξαιτίας του σκακιού, ενώ άλλοι χάλασαν τους γάμους τους.
Είναι φορές που κολλάνε και δεν μπορώ να τους διώξω. Όπως τότε που καιγόταν η Αθήνα με τα επεισόδια για τον θάνατο του Γρηγορόπουλου. Έπεφταν μολότοφ, εδώ απ’ έξω, και αυτοί συνέχιζαν την παρτίδα απερίσπαστοι».
Το μαγαζί έχει ωράριο για να ξέρουν και οι πελάτες πότε πρέπει να σταματήσουν. Γύρω στις 10 το βράδυ, τα πιόνια μαζεύονται και οι σκακιέρες αδειάζουν. Αν μια παρτίδα μείνει στη μέση, στις δέκα το πρωί τα ρολά σηκώνονται ξανά και οι αντίπαλοι συνεχίζουν την παρτίδα τους. Τα πιόνια τους περίμεναν όλο το βράδυ στην ίδια θέση.
Οι περισσότεροι γνωρίζονται μεταξύ τους. Είναι φίλοι στη ζωή και αντίπαλοι μόνο στο σκάκι.
-Τσακώνεστε μεταξύ σας πάνω στο παιχνίδι;
– Ε, καμιά φορά ναι, παραδέχεται ο κύριος Ηλίας.
Ο «αντίπαλός» του, ο κύριος Στέλιος, που παίζει εδώ και 50 χρόνια, απαντάει απλά με ένα γέλιο…
«Άμα κάνουν καμιά λάθος κίνηση, ανεβαίνουν οι τόνοι, αλλά κυρίως τα βάζουν με τον εαυτό τους. Το σκάκι είναι «ευγενές άθλημα», οι παίκτες δεν ανέχονται να τους βρίσει ο άλλος», συμπληρώνει ο ιδιοκτήτης.
Ένα κάδρο στον τοίχο του καφενείου γράφει τη φράση του παγκόσμιου πρωταθλητή Εμμάνουελ Λάσκερ. «Το ψεύδος και η υποκρισία στο σκάκι, δεν επιζούν».
Στο «Πανελλήνιον» δεν συχνάζουν μόνο οι παλιοί, οι έμπειροι παίκτες, αλλά και νέοι που μαθαίνουν τώρα τη στρατηγική.
Οι παλιοί συχνά τους βοηθάνε, τους δίνουν συμβουλές και τους κατατοπίζουν στα ειδικά περιοδικά στα οποία μελετάνε τις στρατηγικές του παιχνιδιού.
Η επίσκεψη του Καρπόφ
«Στο Πανελλήνιον» στο παραδοσιακό σκακιστικό στέκι, οι θαμώνες έπαιζαν ανύποπτοι τις παρτίδες τους χτυπώντας δυνατά τα πιόνια στη σκακιέρα. Ξαφνικά, εμφανίζεται ανάμεσά τους, ένας παγκόσμιος πρωταθλητής. Νιώθουν σαν να ξανακέρδισαν μόλις της χαμένη τους «βασίλισσα». Ο Ανατόλι Καρπόφ, περαστικός από την Αθήνα για την Κέρκυρα, παίρνει μια καρέκλα και κάνει την πρώτη του κίνηση…»
Το κάδρο με τη φωτογραφία, το ρεπορτάζ και το σχόλιο για εκείνη τη ζεστή ημέρα του Αυγούστου του 1992 βρίσκονται σε περίοπτη θέση στο καφενείο.
Και πώς να μην είναι άλλωστε, αφού ο Καρπόφ όχι μόνο βρέθηκε στο Πανελλήνιον, αλλά έκατσε να παίξει με όλους τους θαμώνες που βρίσκονταν εκείνη την ώρα στο μαγαζί.
«Έπαιξε σιμουλτανέ (πολλά παιχνίδια ταυτόχρονα από την αγγλική λέξη simultaneously) σε 30 σκακιέρες. Μας νίκησε όλους», λέει γελώντας ο κύριος Ηλίας, που είχε την τύχη να συναντηθεί τότε με τον Ρώσο πρωταθλητή.
Κανέναν δεν τον πείραξε η ήττα.
Το τετ α τετ με τον Καρπόφ ήταν αρκετό.
Αυτό σκέφτηκε και ο κύριος Νίκος Αργυρόπουλος, ο πρώην ιδιοκτήτης και «ζωντανή ιστορία» του μαγαζιού και πήρε το αεροπλάνο από την Κέρκυρα όπου παραθέριζε για να είναι παρών στην επίσκεψη του Καρπόφ.
«Δεν θα το έχανα με τίποτα», μας λέει και ξεκινάει να αφηγείται την ιστορία του «Πανελλήνιου»…
Εκεί που έπιναν τον καφέ τους, η Μελίνα και ο Ωνάσης
Ο Νίκος Αργυρόπουλος, που σήμερα είναι άνω των 80 (ακριβώς πόσο δεν μας λέει κανείς, καθώς κρύβει τα χρόνια του) ήταν σερβιτόρος από δέκα χρονών στο ιστορικό «Πανελλήνιον», που βρισκόταν στην οδό Πανεπιστημίου στο νούμερο 59.
«Ήταν μια μεγάλη επιχείρηση, με φαγητό, καφέ, ποτό και γλυκά. Εξυπηρετούσαμε ακόμα και 300 άτομα ταυτόχρονα», θυμάται από τις εποχές της δόξας. Τότε που σύχναζαν στο μαγαζί πολιτικοί, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, εφοπλιστές και άνθρωποι του πνεύματος. Είχε 24 γκαρσόνια και έναν κινέζο μάγειρα που τον φώναζαν Αλέκο!»
«Ο Ωνάσης ερχόταν εδώ συχνά, οι εφοπλιστές από τη Χίο, οι αδελφοί Ιγγλέση και βεβαίως η Μελίνα Μερκούρη».
Θυμάται τον Μίκη Θεοδωράκη πιτσιρικά και τους Γερμανούς να επιτάσσουν το καφενείο και να γίνεται το στέκι των γερμανών φαντάρων.
Το Πανελλήνιον είχε ξεκινήσει τη λειτουργία του πολύ παλιότερα. Από το 1885.
Περνώντας τα χρόνια έγινε ένα από τα πιο διάσημα καφενεία της Αθήνας και ξεχώριζε, καθώς είχε μια ξεχωριστή ημιυπόγεια αίθουσα, όπου οι θαμώνες έπαιζαν σκάκι, ντόμινο τρίλιζα και άλλα παιχνίδια.
Το καφενείο της Πανεπιστημίου το 1929 είχε δεχτεί ένα πλήγμα, καθώς ένα μέρος του κατέρρευσε εξαιτίας κακοτεχνίας και υπήρξαν θύματα, με αποτέλεσμα να πληγεί η φήμη του και να γίνει πρωτοσέλιδο για πολλές μέρες. Ιδιοκτήτης ήταν ο Φιξ και η κριτική ήταν σκληρή εξαιτίας και των πολλών νεκρών.
Η επιχείρηση ανέκαμψε όμως και έζησε μεγάλες δόξες μέχρι την εποχή της αντιπαροχής.
«Το 1950 το γκρέμισαν για να σηκώσουν πολυκατοικίες», μας λέει με νοσταλγία. Ωστόσο, οι ιδιοκτήτες αγαπούσαν πολύ τον εργατικό νεαρό από το Βυζίκι της Γορτυνίας και του εμπιστεύτηκαν την κληρονομιά τους.
«Με αγαπούσανε πολύ οι ιδιοκτήτες, τους αγαπούσα κι εγώ και όταν βγήκανε στη σύνταξη, μου έδωσαν τη φίρμα του «Πανελλήνιου» και το συνέχισα».
Το δικό του πρώτο «Πανελλήνιον» λειτουργούσε στην οδό Κιάφας για περίπου 30 χρόνια, μέχρι που μεταφέρθηκε στο σημείο που βρίσκεται τώρα, στην οδό Μαυρομιχάλη.
Ο σημερινός ιδιοκτήτης, ο κ. Γιάννης είναι ανιψιός του κυρ Νίκου, ο οποίος εργαζόταν κι αυτός από μικρός στο καφενείο.
«Είναι λίγο δύσκολα τα πράγματα, αλλά τα καταφέρνουμε. Παλιά το σκάκι πληρωνόταν με την ώρα. Τώρα όμως που ο κόσμος δεν έχει λεφτά, η χρέωση είναι συμβολική, ενώ οι φοιτητές δεν πληρώνουν», μας λέει καθώς ανακατεύει αργά- αργά έναν καφέ.
«Όπως βλέπεις, κάνουμε ακόμα τον καφέ στο μπρίκι. Δεν ασχολούμαστε με φρέντο και τέτοια…» επισημαίνει.
Λογικό. Το σκάκι θέλει χρόνο, στρατηγική και μελετημένες κινήσεις για να πετύχει. Όπως και ο ελληνικός καφές…
Φανή Κατσικάρη
