Στις 4 Οκτωβρίου ξεκίνησαν οι συνομιλίες Μακαρίου – Χάρτινγκ για εξεύρεση πολιτικής λύσης του Κυπριακού. Οι συνομιλίες που ναυάγησαν χαρακτηρίστηκαν ως μία πρώτη «χαμένη ευκαιρία». Επίλογος αυτών η εξορία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και άλλων ιερωμένων στις Σεϋχέλλες.
Της Ιλιάνας Κουλαφέτη
Στις 3 Οκτωβρίου 1955 και αφού πρώτα είχε καταρρεύσει άλλη μία ελληνική προσφυγή στον ΟΗΕ σχετικά με το Κυπριακό ζήτημα, ανέλαβε καθήκοντα Κυβερνήτη στο νησί ο Άγγλος στρατιωτικός Σερ Τζον Χάρτινγκ.
Χωρίς καμία καθυστέρηση, την επόμενη μέρα, 4 Οκτωβρίου, ο νέος Κυβερνήτης με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ’ ξεκίνησαν τον πρώτο κύκλο διερευνητικών συνομιλιών (4, 7 και 11 Οκτωβρίου), σχετικά με την επιδίωξη εξεύρεσης πολιτικής λύσης του Κυπριακού ζητήματος καθώς και συντριβή της ένοπλης εξέγερσης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ.
Οι Προτάσεις ή Σχέδιο Χάρτινγκ, όπως έμειναν στην ιστορία, ουσιαστικά αποτολμούσαν παραχώρηση Συντάγματος, αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης με προϋπόθεση την άσκησή του ύστερα από συμφωνημένο χρονικό διάστημα για αυτονομία και κατοπινή αυτοκυβέρνηση (σε μεταβατικό στάδιο μίας δεκαετίας που θα περιοριζόταν στην επταετία).
H αυτοκυβέρνηση θα στηριζόταν νομικά σ’ ένα φιλελεύθερο Σύνταγμα που θα ετοίμαζε Άγγλος συνταγματολόγος ενώ οι προτάσεις προνοούσαν την εγκαθίδρυση ενός εξαρτημένου καθεστώτος στον τύπο της Προεδρικής Δημοκρατίας, στο οποίο τον ρόλο του Προέδρου επιφύλασσαν στον Άγγλο Κυβερνήτη. Θα υπήρχε Βουλή με αναλογική αντιπροσώπευση και υπουργικό συμβούλιο με Ελληνοκύπριο πρωθυπουργό και έναν Τουρκοκύπριο υπουργό αρμόδιο για τις υποθέσεις της μουσουλμανικής μειονότητας. Το υπουργικό συμβούλιο θα ήταν εννεαμελές και ο πρωθυπουργός θα υποδεικνυόταν από τη Βουλή με συναίνεση του Κυβερνήτη. Ο τελευταίος θα ήταν ρυθμιστής του πολιτεύματος και φορέας ευρείας εκτελεστικής εξουσίας. Ο Μακάριος έτεινε προς την αποδοχή των προτάσεων και τη στάση του στήριζε η νέα ελληνική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η οποία είχε αναπτύξει ισχυρή διπλωματική σχέση με το Λονδίνο.
Μία από τις βασικότερες διαφωνίες, εστιάστηκε στο θέμα της αμνηστίας των μελών της ΕΟΚΑ και ιδιαίτερα όσων βαρύνονταν με διάφορες κατηγορίες για ουσιαστικές ενέργειες και παράβαση των εκτάκτων αντιτρομοκρατικών νόμων. Ο Αρχιεπίσκοπος απαιτούσε άμεση αμνηστία ενώ ο Κυβερνήτης αντιπρότεινε μερική και σταδιακή αμνηστία, χωρίς να αποκλείει και την προσαγωγή σε δίκη όσων βαρύνονταν με βαριές κατηγορίες. Οι συνομιλίες συνεχίστηκαν, παρ’ όλα αυτά παρουσίασαν διάφορες αποκλίσεις καθώς ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος επικέντρωσε τις απαιτήσεις του στη ρητή αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης και την έναρξη διαπραγματεύσεων για το χρονικό προσδιορισμό της άσκησης του δικαιώματος από τους Κυπρίους.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος είχε φτάσει στο τελικό στάδιο αποδοχής των όρων του Σχεδίου, διαβιβάζοντας την πρόθεσή του για αποδοχή των όρων. Η τελική πράξη πραγματοποιηθήκε στις 29 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, όταν στο νησί αφήχθηκε ο Άγγλος Υπουργός Αποικιών Άλαν Λένοξ Μπόυντ για τον τελικό διακανονισμό.
Οι συνομιλίες ναυάγησαν και η συμφωνία δεν επιτεύχθη ποτέ, καθώς την ώρα της συνάντησης των δύο αντρών η Λευκωσία συγκλονίσθηκε από την έκρηξη βομβών που είχε τοποθετήσει η ΕΟΚΑ κατόπιν εντολής του Γρίβα. Ο Άγγλος Υπουργός αποχώρησε ευχόμενος στον Μακάριο «ο Θεός ας σώζει τον λαό σου». Επίλογος των συνομιλιών αυτών υπήρξε η σύλληψη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ και των Μητροπολίτη Κυρήνειας Κυπριανό, τον ιερέα Παπαευαγγέλου και το Γραμματέα της μητρόπολης Κυρηνείας (συγγενή του Κυπριανού) Ιωννίδη και την εξορία τους στις Σεϋχέλλες.
Η συνομιλία με τον Τάσο Παπαδόπουλο 20 χρόνια αργότερα
Η προσπάθεια επίτευξης συμφωνίας με τον Κυβερνήτη Χάρτινγκ, χαρακτηρίστικε ως μία πρώτη «χαμένη ευκαιρία» επίλυσης του Κυπριακού και η τελική της πράξη ως ένα ναυάγιο. Μία προσωπική μαρτυρία του Τάσου Παπαδόπουλου σχετικά με τις συνομιλίες το 1974, είδε το φως της δημοσιότητας παρουσιάζοντας την άποψη του Αρχιεπισκόπου για την έκβαση των συνομιλιών αυτών.
-Όλοι μιλάτε, τώρα, για χαμένες ευκαιρίες! Δεν υπήρξαν «χαμένες ευκαιρίες», από τη στιγμή που η Τουρκία των 40 εκατομμυρίων, 40 μίλια από τις ακτές της Κύπρου, αποκαταστάθηκε και έγινε δεκτή από την Ελλάδα και την Αγγλία, σαν ισότιμος διαφεντευτής της τύχης της Κύπρου. Από εκείνη την ώρα, καμία λύση δεν μπορούσε πια, χωρίς αίμα και θυσίες, να δοθεί στο Κυπριακό, εκτός αν ήταν μια λύση που θα ικανοποιούσε την Τουρκία. Δεν υπήρξαν, λοιπόν, έκτοτε, «χαμένες ευκαιρίες. Εκτός ίσως…από μία!
-Ποια Μακαριώτατε;
-Οι προτάσεις αυτού που, εσείς, χαρακτηρίζατε «αιμοσταγή τύρρανο». Του Στρατάρχη Χάρντινγκ, το 1956.
-Γιατί δεν τις δεχθήκατε, τότε, Μακαριώτατε;
-Πρώτα γιατί, τότε το 1956 δεν ήμουν ο Μακάριος. Τότε… με ανέχονταν! Δεν κυβερνούσα. Αν τις δεχόμουνα, τότε, θα μου εκάμνατε, από τότε, αυτά που μου κάνατε τώρα. Ύστερα, όταν τότε διαμήνυσα στους «εν Χριστώ αδελφούς μου ιεράρχες» τις προτάσεις του Χάρντινγκ και πως θα είχαμε δικαίωμα αυτοδιάθεσης σε 7-9 χρόνια μου απάντησαν: Σε 7-9 χρόνια; Απαράδεκτο!». Η αυτοδιάθεση έπρεπε να μας δοθεί…χτες! Όχι σε 7-9 χρόνια…!».
Πηγές:
Παπαπολυβίου Π., Ιστορία της Κύπρου στα χρόνια της Αγγλοκρατίας 1878 – 1960, Λευκωσία 2006
Γεωργής Γεωργή, H χαμένη ευκαιρία του 1956, εφ. Τα Νέα
Τάσος Παπαδόπουλος, Τα σχέδια για το Κυπριακό από το 1956 έως το 1984
Πότε γράφτηκε το άρθρο;