Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται σε όλες τις χριστιανικές χώρες στις 25 Δεκεμβρίου. Η γιορτή αυτή καθιερώθηκε τον 4ο αι. μ.Χ.
Στην παραδοσιακή γλώσσα, τα Χριστούγεννα ονομάζονταν Πάσκα των Γεννών.
Από τότε όλοι οι πιστοί ακολουθούν μία σειρά από ήθη, έθιμα και παραδόσεις για το τελετουργικό της γιορτής. Ωστόσο, πολλά από αυτά όπως και η ημέρα εορτής, συνδέονται με ειδωλολατρικές πανάρχαιες θρησκείες.
Οι Σήκωσες πριν το Πάσκαν
Οι μικρές Σήκωσες ξεκινάνε στις 15 Νοεμβρίου.
Είναι η μέρα που προαναγγέλει την αρχή των νηστειών.
Για αυτό τον λόγο, οι οικογένειες μαζεύοταν σε συγγενικά σπίτια και με ένα πλούσιο τραπέζι υποδέχονταν την περίοδο των Χριστουγέννων.
Τη νύχτα της γιορτής του Αγίου Φιλίππου, οι Ελληνες της Κύπρου διάλεγαν τα πιο ξεχωριστά καλομαγειρεμένα φαγητά και συνδύαζαν τη νύχτα τους με κρασί, ζιβανία και τσιαττιστά.
Ό,τι έμενε αφάγωτο το έδιναν τους μουσουλμάνους του χωριού, αφού την επόμενη μέρα ξεκινούσαν αυστηρή νηστεία.
Κάτοικοι της Πάφου, που ζούσαν κοντά σε τουρκοκυπριακά χωριά ή μεικτά, αναφέρουν πως τότε έρχονταν οι «Τούρτζισσες τζιαί επιάναν τα μυλλωμένα».
Τα χριστουγεννιάτικα στεφάνια, λατρεία στον θεό Ήλιο
Ήδη από τα τέλη Νοεμβρίου, οι πιστοί προετοιμάζουν το σπίτι για να υποδεχτεί την εορταστική ημέρα.
Στολίζουν το σπίτι με στεφάνια και αρχίζουν να φτιάχνουν γλυκά.
Οι συνήθειες αυτές έχουν τις ρίζες τους στα ρωμαϊκά χρόνια, όπου οι κάτοικοι προσπαθούσαν να αποφύγουν το χειμωνιάτικο σκοτάδι και να το αντικαταστήσουν με το φως του ήλιου. Η περίοδος αυτή που ονομαζόταν «adventus» δηλαδή άφιξη του Σωτήρα, ξεκινούσε στα τέλη Νοεμβρίου με αποκορύφωμα την ημέρα των Χριστουγέννων.
Οι πιστοί στόλιζαν το σπίτι με στεφάνια φτιαγμένα από πράσινα φύλλα που θυμίζουν τον ήλιο.
Για τους χριστιανούς τα στεφάνια θυμίζουν το αγκάθινο στεφάνι του Χριστού.
Οι κυπριακές γεννόπιττες
Κάθε κυπριακό σπίτι, ακόμη και το πιο φτωχικό, φούρνιζε τις γεννόπιττες του στις 24, μία ημέρα πριν τα Χριστούγεννα.
Οι γεννόπιττες είναι τα γνωστά ελληνικά χριστόψωμα.
Όπως μαρτυρείται, οι περισσότεροι μεσογειακοί λαοί λόγω της σχέσης τους με τη γη και το κριθάρι, πάντα απέδιδαν στο ψωμί τον συμβολισμό της ζωής.
Επιπλέον, ο Χριστός φανερώνεται ως ο Άρτος της Ζωής. 
Τα χριστόψωμα που ζυμώνονται σε κάθε σπίτι έχουν συμβολικό χαρακτήρα.
Ήδη από πιο την πρώιμη χριστιανική περίοδο, τα σπίτια συνήθιζαν να ανταλλάζουν μεταξύ τους «σειμίδαλην ψητή» προς τιμήν των «λοχείων της Θεοτόκου» (εξού και η ονομασία γεννόπιττα).
Οι Σοιροσφαές (χοιροσφαγές)
Στην Κύπρο, όλες οι οικογένειες συνήθιζαν να εκτρέφουν ένα με δύο χοίρους που έσφαζαν κατά τη διάρκεια των εορτών.
Τόση ήταν η σημασία της διατροφής του χοίρου στο σπίτι, που αν μια οικογένεια δεν είχε μπορούσε να θεωρηθεί ίσο με τη χηρεία. Έτσι προέκυψε και η παροιμία «Εν έσσιεις σοίρον, σηρκάν (χηρεία) θκιαβάζεις».
Πριν αρχίσει το σφάξιμο του χοίρου, ο οικοδεσπότης προσέφερε θυμίαμα σε όλους τους παρευρισκομένους και ο χασάπης ή όποιος θα έκανε τη σφαγή του ζώου, έκανε τον σταυρό πάνω στον λαιμό του χοίρου κι έλεγε: «Για να μεν φκει ο σοίρος χαλαζιάρης (χαλασμένος)».
Η κ. Αφροδίτη Μελάρη, από τον Πωμό της Πάφου διηγείται: «Την ημέρα των Χριστουγέννων, εσφάζαμεν τον σσοίρον. Βράζαμεν νερό και καθαρίζαμεν τα κομμάτια και φτιάχναμε παστά. Τα κομμάθκια του σοίρου γίνουνται λούντζες, αφέλια, τιτσιά, ζαλατίνα, ψαλίδες τζιαι τίποτε εν επήαινεν χαμένο. Ό,τι εμίνισκε, εκάμαμεν το κιμά. Εβάζαμεν το μες σε κρασί κι αλάτι τζιαι μετά που 5 μέρες, αφού εκαθάριζεν ο κιμάς και τα έντερα του σσοίρου, εσύρναμε κανέλλα, αρτισιά και πιπέρι για να πάρει γεύση ο κιμάς τζιαι να γεμίσουμε τ’ ‘αντερα. Ακόμην και την κάραν (κεφάλι), εκάμναμεν την ζελατίνα βραστή. Το λασπίν (το παχύ λίπος με το δέρμα του χοίρου) εξερανίσκαμεν το τζιαι εκάμναμεν το παστό. Ούλλες οι οικογένειες εβοηθούσαν στο σφάξιμο του σσοίρου. Καμιάν φορά μπορεί να έρκετουν τζι ο κασάπης, που έξερεν πως να τον σφάξει. Αλλά ούλλες οι οικογένειες είχαν σσοίρο, ακόμα τζιαι οι πιο φτωχοί, εβρίσκαν έναν σσοίρο».
Ακόμα και οι τρίχες που αφαιρούνταν από τον χοίρο, ήταν χρήσιμες, αφού οι σκαρπάρηδες (υποδηματοποιοί) τις κολλούσαν στα νήματα με τα οποία έραβαν παπούτσια.
Το Πάσκα των Γεννών
Η 25η Δεκεμβρίου δεν είναι η πραγματική ημέρα γέννησης του Χριστού. Είναι όμως η μέρα που βάσει της χριστιανικής θρησκείας, ο Σωτήρας ήρθε στη γη.
Από τον 4ο αι. μ.Χ όλες οι χριστιανικές εκκλησίες, συμφώνησαν να καθιερωθεί η 25η ως η ημέρα εορτασμού της έλευσης του Χριστού στον κόσμο.
Βέβαια, η ημερομηνία κάθε άλλο παρά τυχαία είναι.
Η βυζαντινή εκκλησία διάλεξε συγκεκριμένα την 25η αφού προσπαθούσε να ανταγωνιστεί και να αντικαταστήσει την ειδωλολατρική γιορτή της γέννησης του ήλιου, της λατρείας του Μίθρα, η οποία είχε εγκαθιδρυθεί ως επίσημη θρησκεία από το Ρωμαϊκό κράτος.
Τα γλυκίσματα
Το εορταστικό τραπέζι συνοδευόταν πάντα κι από τα εορταστικά γλυκίσματα, τα οποία ήταν ανάλογα των εθίμων κάθε περιοχής.
Η Βαθούλλα Κωσταρά, από την Αγλαντζιά διηγείται: «Τότες εν είχαμεν τα γλυκά που υπάρχουν σήμερα. Τα christmas cake, τα μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες ήρτασιν μετά. Εμείς, θυμμούμαι, εκάμναμεν άλλα γλυκά. Η μάνα μας, ζύμωνεν κουλούρια και χριστόψωμο ή γεννόπιττα. Στη θέση του σημερινού κάναμε ένα απλό κέικ. Επίσης εκάμναμεν κόλλυβα με ρόδι και βάζαμεν κρασί στο τραπέζι για να έρτει ο Άης Βασίλης. Επίσης, την ημέρα των Καλάντων εκάμναμεν λοκμάδες πριν την ημέρα των Φώτων. Τζιαι την πρώτη τηγανιά εσυρνάμεν την πας στες στέγες για τους σκαλαπούνταρους».
Η Ανδρούλλα Σατραζάμη, από το Κάρμι, θυμάται πως ανάμεσα στα γλυκά έκαναν και τα λεγόμενα δάκτυλα των κυριών ή μπακλαβά. «Πάνω στο τραπέζι με τα γλυκά, το κρασί και τη βασιλόπιττα, εβάλλαμεν και τα αγιασμένα πορτοκάλια. Πέρναμε στον παπά του χωριού τα πορτοκάλια μας ή άλλα φρούτα για να τα ευλογίσει και να έχουμε ευλογημένες σοδειές ολόχρονα».
Με πληροφορίες από: Γ.Χ. Παπαχαραλάμπους, Κυπριακά Ήθη και Έθιμα
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: «Ματωμένα Χριστούγεννα θα κάνουμε φέτος». Η σπαρακτική επιστολή ενός μικρού πρόσφυγα, με αγνοούμενους γονείς μέσα από τον καταυλισμό. Παρακαλά και τους Τούρκους για ειρήνη …
