Στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 και στις αρχές του ’60 ξεσπά ένα από τα μεγαλύτερα φαρμακευτικά σκάνδαλα όλων των εποχών.
Είναι το σκάνδαλο του Contergan, του φαρμάκου που παρασκευάστηκε στη Δυτική Γερμανία από την εταιρία Grünenthal και περιείχε την ουσία θαλιδομίδη, μια ουσία που ευθύνεται για δεκάδες χιλιάδες παραμορφώσεις σε νεογέννητα.
Η ουσία είχε καταχωρηθεί από το 1954 στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και το 1957 το φάρμακο βγήκε στην αγορά παγκοσμίως, ως υποκατάστατο των βαρβιτουρικών. Τα πειράματα που είχαν γίνει σε ζώα και στη συνέχεια σε ανθρώπους δεν είχαν δείξει ιδιαίτερες παρενέργειες.
Επρόκειτο για ένα ηρεμιστικό – υπνωτικό που όμως είχε κριθεί κατάλληλο και για χρήση από εγκύους, για την ανακούφιση της ναυτίας κατά τους πρώτους μήνες της κύησης.
Από τη στιγμή που κυκλοφόρησε μέχρι και τον Νοέμβριο του 1962, πέντε εκατομμύρια άνθρωποι κατανάλωσαν το Contergan, σε 300 εκατομμύρια ημερήσιες δόσεις, των 100mg, ενώ μόνο τον Ιανουάριο του 1961 πουλήθηκαν περίπου 20 εκατομμύρια ημερήσιες δόσεις.
Την ίδια εποχή άρχισαν να φτάνουν στα γραφεία της εταιρίας διαμαρτυρίες για νευρική φαγούρα σε έκτακτες καταστάσεις μακροχρόνιας λήψης του φαρμάκου. Ήταν η αφορμή ώστε η Grünenthal να θέσει το φάρμακο σε υποχρεωτική συνταγή από γιατρό. Το φάρμακο συνέχισε να κάνει θραύση και να θεωρείται ένα πρώτης τάξεως ηρεμιστικό.
Σε παιδιατρικό συνέδριο που έγινε στο Ντίσελντορφ τον Νοέμβριο του 1961, για πρώτη φορά εκφράζεται δημόσια η υποψία ότι η λήψη του φαρμάκου ίσως να συνδέεται με την απότομη άνοδο των γεννήσεων παραμορφωμένων παιδιών. Λίγο καιρό αργότερα, αρκετές μητέρες αναφέρουν ότι είχαν φέρει στον κόσμο παιδιά με σοβαρές παραμορφώσεις.
Οι μητέρες εξετάστηκαν και αποδείχθηκε ότι κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είχαν κάνει χρήση του Contergan.
Τα παιδιά γεννιόνταν με το σύνδρομο Dysmelia, δηλαδή με δυσπλασία των άκρων.
Τα χέρια τους ή τα πόδια τους δεν αναπτύσσονταν κατά τη διάρκεια της κύησης.
Ανωμαλίες παρατηρήθηκαν επίσης στα μάτια και την καρδιά, στο ουροποιητικό σύστημα, ενώ έγιναν αναφορές για παιδιά που γεννήθηκαν με τύφλωση και κώφωση.
Υπολογίζεται ότι σε όλο τον κόσμο περισσότερα από 10.000 παιδιά γεννήθηκαν με το σύνδρομο Dysmelia. Το 10% πέθανε μετά τη γέννα.
Η δίκη
Οι πρώτες μηνύσεις κατά της εταιρίας έγιναν το 1961. Μετά από μακρόχρονες δικαστικές έρευνες, το 1968 άρχισε στο Άαχεν η δίκη – μαμούθ του Contergan. Διήρκησε 283 ημέρες και επτά διευθυντικά στελέχη της εταιρίας κλήθηκαν να απολογηθούν με τις κατηγορίες της «πρόκλησης θανατηφόρων βλαβών εξ αμελείας» και της «πρόσκρουσης κατά των προδιαγραφών του δικαίου για τα φάρμακα».
Η εταιρία προσέλαβε για την υπεράσπισή της 20 κορυφαίους δικηγόρους. Οι συνήγοροι των γονέων είχαν στα χέρια τους τα αποτελέσματα ερευνών από γιατρούς που αποδείκνυαν την ενοχή του φαρμάκου.
Οι δικαστές θεώρησαν ως αποδεδειγμένο το γεγονός ότι η θαλιδομίδη προκαλεί σωματικές παραμορφώσεις στο έμβρυο μέσα στη μήτρα. Τελικά όμως το δικαστήριο δεν εξέδωσε απόφαση και η δίκη σταμάτησε τον Δεκέμβριο του 1970, λόγω «πολύ περιορισμένης υπαιτιότητας» της εταιρείας.
Σε έναν εξωδικαστικό συμβιβασμό η εταιρία κατέβαλε 100 εκατομμύρια μάρκα στο Ίδρυμα για Ανάπηρα Παιδιά, ενώ οι οικογένειες των παιδιών έλαβαν και μια πολύ μικρή σύνταξη.
Το σκάνδαλο οδήγησε σε αναμόρφωση του φαρμακευτικού κανονισμού το 1978.
Ο νέος νόμος βελτίωνε ιδιαίτερα την προστασία από επικίνδυνα φάρμακα και έδινε δικαίωμα ικανοποιητικής αποζημίωσης σε περίπτωση πρόκλησης βλάβης.
Η συγγνώμη που άργησε 50 χρόνια
Τον Αύγουστο του 2012 ο διευθύνων σύμβουλος της Grünenthal ζήτησε για πρώτη φορά δημοσίως συγγνώμη από της οικογένειες για την παραγωγή του φαρμάκου και τη σιωπή της εταιρίες παρά τις συνεχόμενες καταγγελίες. Τον περασμένο Μάιο έκθεση που συντάχθηκε μετά από αίτημα του κρατιδίου της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας ανέφερε ότι η εταιρεία εξαπέλυσε σκόπιμα μια εκστρατεία παραπληροφόρησης όταν οι ειδικοί παρατήρησαν για πρώτη φορά τις παρενέργειές του. Ο εκπρόσωπος της Grünenthal είπε ότι «λυπούμαστε βαθύτατα για την τραγωδία της θαλιδομίδης που θα αποτελεί πάντα μέρος της εταιρικής ιστορίας μας» σημειώνοντας ότι η εταιρεία βρίσκεται σε συνεχή επαφή με τα θύματα.
Η έκθεση που συντάχθηκε από το Πανεπιστήμιο του Μίνστερ, αναφέρει ότι όταν οι ειδικοί άρχισαν να συνδέουν τη θαλιδομίδη με τις νευρολογικές διαταραχές, η εταιρεία έδωσε σκόπιμα λανθασμένες πληροφορίες και απέκρυψε όσα γνώριζε για τις παρενέργειες του φαρμάκου.
Απειλούσε μάλιστα με προσφυγή στη δικαιοσύνη εναντίον της πολιτείας ζητώντας να αποζημιωθεί για τη «ζημία» που είχε υποστεί, ώστε να παραμείνει το φάρμακο στην αγορά για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα. Σύμφωνα με τη μελέτη, εκείνη την εποχή οι φαρμακευτικές εταιρείες ήταν υπεύθυνες για να διασφαλίζουν την ασφάλεια των προϊόντων τους, και όχι το κράτος.
