Ήταν ένα από τα σημαντικότερα βασίλεια της αρχαιότητας, κτισμένο σε παράλιους λόφους ανατολικά της Λεμεσού. Η παράκτια τοποθεσία του βασιλείου, υπήρξε ο κύριος λόγος ανάπτυξής του, αφού βοήθησε στη δημιουργία λιμανιού και την άνθηση του εμπορίου στην περιοχή.
Σύμφωνα με την αρχαιολογική σκαπάνη, η πόλη της Αφροδίτης και της Αριάδνης, πρωτοκατοικήθηκε τον 11ο αιώνα π.Χ και η πόλη χτίστηκε κατά την περίοδο της Νεολιθικής Εποχής, τρεις αιώνες αργότερα. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, όταν το νησί εξελληνίστηκε και δημιουργήθηκαν τα κυπριακά βασίλεια κατά τα μυκηναϊκά πρότυπα.
Οι μύθοι και οι ερμηνείες γύρω από την ονομασία
Σύμφωνα με τον μύθο, δέκα χιλιάδες χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού, ένα καράβι αγκυροβόλησε στις ακτές της Κύπρου. Από αυτό κατέβηκε ο γιος του Ηρακλή, Άμαθος μαζί με τους πάνοπλους πολεμιστές του, ψάχνοντας τοποθεσία να κτίσει το νέο του βασίλειο. Κοντά στον σημερινό Άγιο Τύχωνα της Λεμεσού, ανακάλυψαν μία δασώδη περιοχή με απροσπέλαστους βάλτους. Εκεί έχτισε το νέο του Βασίλειο. Στην κορυφή του Λόφου, έκτισε ναό προς τιμήν της Κύπριδας Αφροδίτης και το λιμάνι αποτέλεσε το μέσο διάδοσης της φήμης της νέας πλούσιας πόλης. Έμποροι από την Ανατολή κατέφθαναν στο νησί, προκειμένου να αγοράσουν τον μαύρο χρυσό, όπως συνήθιζαν να αποκαλούν τα χαρούπια.
Οι κάτοικοι του Βασιλείου, ονόμασαν την Πόλη Αμαθούντα για να τιμήσουν τον ιδρυτή της.
Μία άλλη ερμηνεία, δίνεται από τον Στέφανο Βυζάντιο, Έλληνα συγγραφέα του 5ου αιώνα, ο οποίος στο γεωγραφικό του λεξικό «Εθνικά», αναφέρει πως η αρχαία πόλη έλαβε το όνομά της από την νύμφη Αμαθούσα, μητέρα του Κινύρα της Πάφου.
Οι μύθοι όμως, γύρω από το πλούσιο Βασίλειο δεν σταματάνε εκεί. Η πόλη είναι στενά συνδεδεμένη με τον Θησέα και την Αριάδνη. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν το ζευγάρι εγκατέλειψε την Κρήτη, έπεσε πάνω σε θαλασσοταραχή κοντά στην Κύπρο. Ο Θησέας προσπαθούσε μανιωδώς να σώσει το πλοίο του και λόγω της κατάστασης της Αριάδνης η οποία εγκυμονούσε, αποφάσισε να την αποβιβάσει στην Αμαθούντα.
Την φροντίδα της ανέλαβαν οι Κύπριες, οι οποίες για να απαλύνουν την απελπισία της, της έγραφαν πλαστά γράμματα τα οποία δήθεν έστελνε ο Θησέας.
Η Αριάδνη όμως πέθανε την ώρα της γέννας.
Όταν ο Θησέας έφτασε στο νησί, διέταξε τους Αμαθούσιους να τιμήσουν τη σύζυγό του με λατρευτικές τελετές. Μία από τις τελετουργίες ήταν ο χορός ανδρών που μιμούνταν τους πόνους του τοκετού.
Το έθιμο και το σύνδρομο της αρρενολοχείας
Το τελετουργικό ανακαλούσε πρωτόγονες λατρευτικές δραστηριότητες και πιθανότατα προήλθε από τη Μινωική Κρήτη. Το έθιμο συνδέεται με το Σύνδρομο Αρρενολοχείας, το οποίο βάσει ερευνών είναι το φαινόμενο κατά το οποίο οι άντρες βιώνουν τον τοκετό της συζύγου τους. Σύμφωνα με τις έρευνες, τα συμπτώματα παρουσιάζονται στο τέλος του πρώτου τριμήνου και οι άντρες βιώνουν μία σειρά από ορμονικές και συναισθηματικές αλλαγές όπως πρωινή αδιαθεσία, κράμπες, πόνο στη μέση, λιγούρες, τάση για λιποθυμία και πρήξιμο.
Μία αλλη ερμηνεία αναφέρει πως την πόλη ίδρυσαν οι Φοίνικες, κάτι που εξηγεί τους λόγους για τους οποίους, η Αμαθούντα δεν έπαιρνε μέρος στις επαναστάσεις κατά των Περσών.
Μία από τις παραδόσεις σχετικά με την πρώτη κυπριακή επανάσταση του Ονήσιλου το 499-498 π.Χ αναφέρει πως η Αμαθούντα τάχθηκε στο φιλοπερσικό στρατόπεδο.
Ο Ονήσιλος την 
πολιόρκησε και όταν έχασε την επανάσταση, οι Αμαθούσιοι για να τον εκδικηθούν κρέμασαν το κεφάλι του στην Πύλη της πόλης για να τον χλευάσουν. Αυτό όμως γέμισε μέλισσες και οι κάτοικοι ζήτησαν χρησμό για να ερμηνεύσουν το σημάδι.
Το μαντείο τους προέτρεψε να κατεβάσουν το κεφάλι και να θάψουν τον Ονήσιλο με τιμές. Όπως και έγινε.
Το αρχαίο βασίλειο συνέχισε να αναπτύσσεται, όμως τα πρώτα σημάδια παρακμής εμφανίστηκαν το 1191, όταν στο νησί έφτασε ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος.
Οι τάφοι λεηλατήθηκαν και οι πέτρες των όμορφων κτιρίων μεταφέρθηκαν στη Λεμεσό για να χρησιμοποιηθούν σε νέα κτίσματα. Πολύ αργότερα, το 1869, ένας μεγάλος αριθμός ογκόλιθων της Αμαθούντας χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή της διώρυγας του Σουέζ.
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Ο παράφορος έρωτας του γλύπτη για το γυναικείο άγαλμα που έφτιαξε. Ο μύθος του Πυγμαλίωνα που ικέτευσε την Αφροδίτη να το ζωντανέψει. Από την ερωτική ένωση γεννήθηκε ο Πάφος που έδωσε το όνομα του στην πόλη
